Του Δρ. Γεώργιου Ηλονίδη*

Το βροχικό άσθμα είναι η ασθένεια που κόβει κυριολεκτικά την ανάσα των ατόμων που πάσχουν από αυτήν. Η κομμένη ανάσα είναι η κύρια κλινική εκδήλωση και φαίνεται από τη δυσκολία του ασθενή να βγάλει τον αέρα που αναπνέει.

Αν θέλαμε να δώσουμε επιστημονικό ορισμό θα λέγαμε πως είναι μια χρόνια φλεγμονώδης νόσος των βρόγχων μικρών και μεγάλων που υπάρχουν στους πνεύμονες.

Αυτή η χρόνια φλεγμονή προκαλεί μια αυξημένη αντίδραση ή αν θέλετε απλοϊκά ερεθισμό, ενόχληση των βρόγχων.

Αυτή η αντίδραση εκδηλώνεται με δυσκολία στην αναπνοή (κομμένη αναπνοή), αναπνοή που «σφυρίζει», το αίσθημα δυσφορίας στο στήθος και βήχα συνήθως ξηρό.

Πολύ σοβαρή ασθματική κατάσταση η κρίση

Η ασθένεια θα λέγαμε ότι είναι παράξενη και δεν παρουσιάζει τις ίδιες εκδηλώσεις πάντοτε. Άλλοτε εκδηλώνεται με λίγα συμπτώματα, άλλοτε με βαρειά εικόνα που χαρακτηρίζει το πολύ σοβαρό άσθμα.

Το άσθμα χαρακτηρίζεται «επεισοδιακό» από το οποίο ο ασθενής μπορεί να απαλλαχθεί στην πορεία του χρόνου από τα συμπτώματα και στο «επιμένον», όπου τα συμπτώματα με άλλοτε άλλου βαθμού είναι παρόντα και το άτομο δεν είναι απαλλαγμένο τελείως από αυτά. Αυτό το επιμένον άσθμα χαρακτηρίζεται «χρόνιο άσθμα». Η χρόνια αυτή νόσος υποτροπιάζει με εξάρσεις, αλλά υπάρχουν και μεσοδιαστήματα ηρεμίας. «Χτυπά» τους βρόγχους με φλεγμονή, αλλά και «αναστατώνει» όλα τα κύτταρα του αίματος!

Η νόσος, αρχαιοτάτη, που τα τελευταία είκοσι χρόνια η συχνότητά της αυξάνεται στη Δύση. Είναι πραγματική η αύξησή της; Είναι η εγκυρότερη διάγνωσή της; Είναι η αυξημένη μόλυνση του περιβάλλοντος; Είναι η αυξημένη επίπτωση της αλλεργίας; Είναι ο τρόπος ζωής; Εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι αυξήθηκε στις δυτικές χώρες. Στην Ελλάδα το ποσοστό των ασθματικών παιδιών αυξήθηκε από το 3% στο 7%, δηλαδή διπλασιάστηκε!

Το βρογχικό άσθμα αφορά όλες τις ηλικίες αλλά παρατηρείται κυρίως στις μικρές ηλικίες. Περίπου το 50% των περιπτώσεων εμφανίζεται πριν την ηλικία των 10 ετών και άλλο ένα τρίτο πριν την ηλικία των 30 ετών. Κατά την παιδική ηλικία η αναλογία των αγοριών – κοριτσιών είναι 2:1, αλλά η αναλογία αυτή εξισορροπείται στην ηλικία των 30.

Από πλευράς αιτιολογίας το άσθμα οφείλεται σε γνωστά και άγνωστα αίτια. Τα γνωστά αίτια είναι τα αλλεργικά, όπως οι γύρεις από τα αγρωστώδη, το γρασίδι, τους θάμνους, τα δένδρα (ιδιαίτερα από την γύρη της ελιάς).

Γύρεις από αγρωστώδη (δημητριακά)

Άλλα συχνά αίτια αλλεργικού άσθματος είναι τα οικιακά παράσιατα που «κρύβονται» στα σεντόνια, μαξιλάρια, μαξιλαροθήκες, μακέτες, χαλιά.

Ακάρεα της σκόνης του σπιτιού

Επίσης οι τρίχες της γάτας και σκύλου και λιγότερο συχνά το αλλεργικό άσθμα από μύκητες.

Το πιο συχνό αλλεργικό άσθμα από ζώα είναι από τη γάτα...

...και το σκύλο

Πλην του αλλεργικού άσθματος στη νεαρά ηλικία υπάρχει το «άσθμα άσκησης», το οποίο εκδηλώνεται λίγα λεπτά μετά το τέλος της άσκησης.

Άλλα αίτια είναι επαγγελματικές ουσίες που προκαλούν το επαγγελματικό άσθμα και εκδηλώνονται στο χώρο επαγγελματικής έκθεσης. Επίσης οι συχνές επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος, όπως μια ιγμορίτιδα ή και λοιμώξεις κατωτέρου αναπνευστικού συστήματος, δηλαδή των βρόγχων να είναι αιτία ασθματικής εκδήλωσης.

Τέλος, υπάρχει η κατηγορία ασθενών που δεν διαπιστώνεται κάποια εμφανής αιτία του άσθματος. Ίσως ο τρόπος ζωής, το stress, η συναισθηματική φόρτιση να είναι η αιτία.

Αιτίες για κρίσεις άσθματος

Λοιμώξεις

Υπάρχουν αποδεδειγμένα παραδείγματα ότι οξείες ιογενείς κατά κανόνα λοιμώξεις του απαπνευστικού, ιδιαίτερα οι λοιμώξεις από ρινοϊκούς και απαπνευστικούς ιούς, όπως ο ιός ινφλουέντζας και παραϊνφλουέντζας και ο συγκυτιακός ιός προκαλούν παροξύνσεις άσθματος. Οι λοιμώξεις αποτελούν τη συνηθέστερη αιτία των παροξύνσεων του άσθματος σε όλες τις ηλικίες.

Περιβαλλοντική ρύπανση

Η περιβαλλοντική ρύπανση συχνά θεωρείται σημαντική αιτία για την εκδήλωση του άσθματος και των παροξυσμών. Αυτές οι κρίσεις άσθματος σχετίσθηκαν με αυξήσεις του διοξειδίου του αζώτου, τα αυξημένα επίπεδα του διοξειδίου του θείου και όζοντος. Έτσι θα λέγαμε ότι στο πλευρό του βρογχικού άσθματος είναι και το «νέφος». Σύμφωνα με διάφορες επιδημιολογικές έρευνες η αύξηση των κρουσμάτων βρογχικού άσθματος σχετίζεται καμιά φορά με την αύξηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Ασφαλώς αν ένα άτομο είναι «ευαίσθητο», ζει και αναπνέει μέσα στην ατμόσφαιρα μιας μεγαλούπολης μπορεί να εκδηλώσει συχνότερα συμπτώματα άσθματος. Πάντως καταρρίπτεται ο μύθος ότι ο αέρας του βουνού κάνει καλό στους ασθματικούς. Κάθε άλλο, δεν είναι ούτε τόσο καθαρός ούτε τόσο αθώος. Ο αέρας του βουνού είναι γεμάτος από μύκητες, γύρεις και παράσιτα. Το κατάλληλο για τους ασθματικούς είναι το αεράκι της θάλασσας.

Κάπνισμα και άσθμα

Το κάπνισμα προκαλεί μια παροδική αύξηση της αντιδραστικότητας των βρόγχων. Είναι βέβαιο ότι σε βάθος χρόνου οι καπνιστές αναπτύσσουν μια επίμονη υπεραντιδραστικότητα των βρόγχων γιατί παρατηρείται «δομική» καταστροφή αυτών. Το «παθητικό» κάπνισμα προκαλεί αύξηση της «αντιδραστικότητας» των βρόγχων και μπορεί να είναι αιτία βρογχικού άσθματος.

Το βρογχικό άσθμα δεν αστειεύεται

Βεβαίως το άσθμα είναι υπεύθυνο για τη μη καλή ποιότητα ζωής. Το ασματικό παιδί, ο ασθματικός ενήλικας ζει με το φόβο εμφάνισης «κρίσης» άσθματος. Το βροχικό άσθμα δεν αστειεύεται. Μια επικίνδυνη κρίση όταν περάσει «αψήφιστα» μπορεί να στοιχίσει τη ζωή ακόμη, σε ένα ασθματικό.

Διαγνωστική προσέγγιση

Στις περισσότερες περιπτώσεις η διάγνωση του άσθματος γίνεται άμεσα από το ιστορικό. Η περιγραφή επεισοδίων δύσπνοιας με το συριγμό, το «σφύριγμα» της αναπνοής που εναλλάσσονται με περιόδους χωρίς συμπτώματα είναι αρκετή ένδειξη για να υποπτευθούμε το άσθμα. Τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες σχεδόν τίποτα δεν μπορεί να προκαλέσει τέτοια συμπτώματα.

Από τα συχνότερα αίτια, όπως αναφέραμε είναι τα αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος (γύρεις, ακάρεα, μήκητες, τρίχωμα ζώων). Εδώ έχουν θέση οι δερματικές δοκιμασίες, τα γνωστά δερματικά test που αποτελούν απλή, γρήγορη και αξιόπιστη μέθοδο διάγνωσης. Με την ανεύρεση των θετικών δοκιμασιών ονομάζουμε το άσθμα αλλεργικό.

Δερματικές δοκιμασίες (tests)

Το ενδογενές άσθμα εμφανίζεται στις περισσότερες περιπτώσεις μετά από λοίμωξη των βρόγχων. «Ποτέ δεν είχα πρόβλημα και το απέκτησα μετά από μια γρίππη ή ένα κρυολόγημα».

Το επαγγελματικό άσθμα δεν είναι δύσκολο να διαγνωσθεί αφού η έκθεση σε επαγγελματικές ουσίες προκαλεί τα συμπτώματα άσθματος. Το άσθμα επίσης μετά από άσκηση είναι εύκολο να διαγνωσθεί αφού χαρακτηριστικά εμφανίζεται η συμπτωματολογία λίγα λεπτά μετά την άσκηση.

Υπάρχουν ειδικές εργαστηριακές εξετάσεις για τη διάγνωση του άσθματος που δεν είναι θέμα του παρόντος.

Μπροστά η νόσος, μπροστά και η θεραπεία

Αποφυγή των παραγόντων που θα προκαλέσουν ασθματική κρίση. Αποφυγή λοιπόν της έκθεσης σε αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος, αποφυγή των ερεθιστικών παραγόντων, όπως ο καπνός του τσιγάρου, το καυσαέριο, οι οσμές, ο κρύος αέρας, η βαθειά εισπνοή, το γέλιο, η άσκηση, οι συγκινήσεις.

Είναι αναμφισβήτητο γεγονός η επίδραση της ασθένειας στην κοινωνική ζωή των ατόμων στην εργασία, στην οικονομική τους κατάσταση και την ποιότητα της ζωής τους. Η απώλεια ημερών από το σχολείο η κατάκλιση στο κρεβάτι, η ιατρική βοήθειεα, η εισαγωγή στο νοσοκομείο, όλα αυτά τα στοιχεία δίνουν την εικόνα της σοβαρότητας της νόσου και αναγκαία κρίνεται η σωστή θεραπεία.

Φαρμακευτική θεραπεία

Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται σήμερα για το άσθμα διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: α) τα ανακουφιστικά και β) τα προληπτικά αντιφλεγμονώδη.

Τα ανακουφιστικά χρησιμοποιούνται για περιορισμένο χρονικό διάστημα στις εξάρσεις της ασθένειας, ενώ τα προληπτικά φάρμακα έχουν αντιφλεγμονώδη δράση, χορηγούνται για παρατεταμένο διάστημα με στόχο τη μη εμφάνιση ασθματικών κρίσεων. Τα εισπνεόμενα κορτικοειδή αποτελούν σήμερα το πλέον αποτελεσματικά αντιφλεγμονώδη φάρμακα για την πρόληψη των ασματικών κρίσεων.

Η ανοσοθεραπεία στο αλλεργικό άσθμα

Με την ανοσοθεραπεία επιτυγχάνεται προοδευτική αύξηση των αντισωμάτων στον οργανισμό με συνέπεια η φυσική έκθεση του ατόμου στα αλλεργιογόνα που είναι ευαίσθητος να μην προκαλεί αυξημένη παραγωγή αντισωμάτων. Με άλλα λόγια η ανοσοθεραπεία προκαλεί κλινική και ανοσολογική μεταβολή. Κλινική, αφού η έκθεση στο συγκεκριμένο αλλεργιογόνο δεν προκαλεί συμπτώματα ή τα προκαλούμενα είναι αμβληχρά και ανοσολογική με τον ελαττωμένο σχηματικό μεσολαβητών της φλεγμονής και αντισωμάτων.

Το «κλειδί» της θεραπείας

Βρίσκεται στη συχνή επαφή ασθενή και γιατρού. Η συνεργασία αυτή σε μόνιμο επίπεδο και η πιστή τήρηση των οδηγιών και φαρμακευτικής αγωγής μετατρέπει το πρόβλημα σε μια ελεγχόμενη κατάσταση.
Ο μεγαλύτερος εχθρός για τον ασθματικό είναι ο… εαυτός του: Αν αποφεύγει τον γιατρό του, είναι σαν να καλεί κοντά του την ασθένεια.

*Ο Δρ. Γεώργιος Ηλονίδης, είναι Ομότιμος Καθηγητής Παθολογίας και Νοσημάτων του Πνεύμονα, τέως Διευθυντής Δ’ Παθολογικής Πανεπιστημιακής Κλινικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης