ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗΝ ΙΕΝΑ:
ΚΕΙΜΕΝΟ – ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ:
ΦΟΡΗΣ ΠΕΤΑΛΙΔΗΣ
Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον από πανεπιστημιακούς και ερευνητές, αλλά φοιτητών, έγιναν οι εργασίες του συνεδρίου «Η Ελληνική Κληρονομιά του Πόντου: διεπιστημονικές προσεγγίσεις», στην ιστορική πανεπιστημιούπολη της Ιένας, από το πρωί μέχρι το μεσημέρι της Δευτέρας 19 Μαΐου 2025, όπου πανεπιστημιακοί και ερευνητές από όλη την Ευρώπη, μίλησαν για το παρελθόν, το παρών και το μέλλον του ποντιακού ελληνισμού, μέσα από την επιστημονική προσέγγιση και τη ματιά των επιστημόνων.
Διοργανωτές του συνεδρίου είναι η Διαρκής Επιτροπή για τη Γενοκτονία της ΟΣΕΠΕ και ο Σύλλογος Ποντίων Νυρεμβέργης και εντάσσεται στα πλαίσια της διαλειτουργικότητας του Κέντρου Έρευνα για την Ελληνικής Γλώσσας BESSARION του Πανεπιστημίου της Ιένας, το οποίο επιχορηγείται από τους δύο φορείς. Το συνέδριο διοργανώθηκε από την Isabella Greisinger, τον Thede Kahl και τον Βασίλειο Σπυρόπουλο.
Δευτέρα 19 Μαΐου 2025
Οι εργασίες της δεύτερης ημέρας του συνεδρίου άρχισαν με τον χαιρετισμό του πρύτανη του Πανεπιστημίου της Ιένας, Prof. Dr Joachim von Puttkamer.
Ο Thede Kahl διαβάζει τον χαιρετισμό του Τριαντάφυλλου Κοτόπουλου
Στη συνέχεια χαιρετισμό απήθυνε ο Dr Τριαντάφυλλος Κοτόπουλος, από το πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, ο οποίος δεν μπόρεσε να παρευρεθεί και τον διάβασε στους συνέδρου ο Prof. Dr. Thede Kahl, ο οποίος ανέφερε ότι ένας σημαντικός και ελπιδοφόρος συμβολισμός στη διημερίδα της FSB, είναι η εκπροσώπηση
του πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και του μεταπτυχιακού τμήματος λογοτεχνικής γραφής στην ποντιακή διάλεκτο από τους Γιάννη Τερζίδη και Στάθη Ταξίδη.
Η προγραμματισμένη συμμετοχή του επικεφαλής του Μεταπτυχιακού, καθηγητή Νεοελληνικής λογοτεχνίας Τριαντάφυλλου Κωτόπουλου, ακυρώνεται δυστυχώς λόγω έκτακτου προβλήματος υγείας του ίδιου.
Η διασύνδεση της FSB / FSU και του πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, με αντικείμενα τη μελέτη της διαλεκτοφωνίας και ιδιωματικής γραφής της ελληνικής γλώσσας πρωτοπορεί ως μοναδική ανάμεσα στα ακαδημαϊκά ιδρύματα της Ευρώπης.
Με κοινούς παρανομαστές τους Prof.Dr. Thede Kahl - διδάσκοντα στο Μεταπτυχιακό και τους φορείς Σύλλογο Ποντίων Νυρεμβέργης και Επιτροπή για τη γενοκτονία της ΟΣΕΠΕ - συνεμπνευστές και συγχορηγούς των δύο ερευνητικών προγραμμάτων, αυτή η διευρωπαϊκή συνεργασία επιδιώκει να διευρύνει την τεκμηρίωση, αξιοπιστία και προοπτική των ερευνητικών αντικειμένων, όπως επίσης να προετοιμάσει για ψηφιακά τοπία διάδρασης και ανάλυσης των αποτελεσμάτων τους.
Παράλληλα φιλοδοξεί, εφενός να παραδειγματίσει ανάλογες συνεργασίες μεταξύ των πανεπιστημίων, αφετέρου να προσκαλέσει περισσότερα ακαδημαϊκά ιδρύματα
σε συμμετοχή μελέτης του διαλεκτόφωνου πολιτισμού της ρωμιοσύνης στα πανεπιστήμια Ιένα Γερμανίας και Δυτικής Μακεδονίας Ελλάδας.
Με παράκληση του απόντα σήμερα Dr. Τριαντάφυλλου Κωτόπουλου σας μεταφέρω την απογοήτευσή του για την αδυναμία του να ταξιδέψει από τη Θεσσαλονίκη, αλλά και τη βεβαιότητά του για τα σημαντικά και απαραίτητα στην ακαδημαϊκή έρευνα αποτελέσματα του διαλόγου των δύο πανεπιστημίων.
Ο Dr. Κωτόπουλος, χαιρετίζει ένθερμα το επιστημονικό πάνελ και ακροατήριο της διημερίδας, εύχεται την απόλυτη του επιτυχία και τίθεται στη διάθεση όλων των συναδέλφων και φοιτητών στο ακροατήριο για κάθε απορία σχετικά με το Μεταπτυχιακό τμήμα για τη δημιουργική γραφή στην ποντιακή λογοτεχνία, αλλά ακόμη περισσότερο για κάθε συνεργασία και συμμετοχή σε αυτό.
Η Nicole Imming
Η Nicole Imming στην ομιλία της με θέμα The Pontic diaspora in Germany in historical perspective μεταξύ άλλων ανέφερε ότι η «ελληνική διασπορά» ή η παρουσία των «Ελλήνων του εξωτερικού» έχουν μακρά ιστορία (Χασιώτης, 1993, Clogg, 1999, Kitroeff 1999, Τζιόβας, 2009, Korma, 2017). Το ίδιο ισχύει και για την εννοιολόγηση μιας τέτοιας διασποράς στην ελληνική και ξένη ιστοριογραφία. (Λαλιώτου, 2004, Ventura 2004, 2010, Bruneau, 2007, Τζιόβας 2009, Αναγνώστου 2010, Korma, 2017).
Ως εκπρόσωποι μιας τέτοιας διασποράς θεωρείται και ο μεγάλος αριθμός των Ελλήνων εργατικών μεταναστών που έφτασαν στη Γερμανία από τη δεκαετία του 1960 και μετά.
Οι μετανάστες οργάνωσαν την καθημερινότητά τους σε εθνικές / πολιτιστικές κοινότητες, ενώ αργότερα δημιούργησαν και περιφερειακές ενώσεις, μεταξύ των οποίων ένας αριθμός ποντιακών συλλόγων στη Γερμανία. (Αδαμοπούλου, 2024, Τσελίγκα 2020, 2023).
Η Nicole Imming στην εισήγηση διερεύνησε την έννοια της «ποντιακής διασποράς» και διερεύνησε τις διάφορες μορφές, παραμέτρους και μηχανισμούς συγκρότησης της διασποράς των Ελλήνων του Πόντου στη Γερμανία, χρησιμοποιώντας μια ιστορική προσέγγιση.
Ο Σωτήρης Ρουσιάκης, μιλώντας με θέμα “Για έναν άτλαντα της ποντιακής διαλέκτου: Έρευνα και δυνητότητες εφαρμογής”, ανέφερε μεταξύ άλλων ότι θα είναι “σημαντικό εργαλείο στην μελέτη των γλωσσών και των διαλέκτων αποτελεί ο άτλαντας, ιδιαίτερα δε για τις γεωγραφικές ποικιλίες, όπου με μορφή συμβόλων αποτυπώνονται πάνω σε χάρτη τα χαρακτηριστικά μιας γλώσσας, μιας διαλέκτου. Θα είναι αποτέλεσμα πολυετούς επιστημονικής έρευνας σε κοινότητες, γραπτές πηγές και ντοκουμέντα, αρχεία, μελέτες.
Μπορεί να απαιτηθεί επιπλέον έρευνα σε μια περιοχή ή σε μια κοινότητα για θέματα τα οποία δεν έχουν ερευνηθεί, ούτε τεκμηριωθεί παλιότερα. Θα έχει έντυπη μορφή, ενώ πρόσφατα με την εξέλιξη της τεχνολογίας και το διαδίκτυο δημιουργήθηκαν ψηφιακές μορφές που προσφέρουν πιο άνετη πρόσβαση και δυνατότητα να περιλαμβάνονται αρχεία ήχου και βίντεο. Σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές γλώσσες η Ελληνική υπολείπεται σημαντικά καθώς ακόμα απουσιάζει ένας ολοκληρωμένος γλωσσικός άτλαντάς της.
Υπάρχουν μόνο έντυποι για την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα και σε ψηφιακή μορφή για την Λέσβο και την Καππαδοκία. Ζητούμενο παραμένει η δημιουργία του άτλαντα της ποντιακής διαλέκτου του οποίου η απουσία του είναι δυσανάλογη σε σχέση με την μεγάλη γεωγραφική έκταση του Πόντου και την χιλιετιών ιστορία του, τον πλούτο και το μέγεθος της διαλέκτου και την μοναδική θέση που αυτή κατέχει στην ιστορία και εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας. Οι διαπιστώσεις αυτές αποτελούν την αφετηρία για την διερεύνηση των θεμάτων που αφορούν την δημιουργία του άτλαντα. Η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί σήμερα στην Ευρώπη και στην Ελλάδα θέτει το βασικό πλαίσιο θεωρίας και μεθοδολογίας για την εκπόνηση του.
Το γεωγραφικό αντικείμενο είναι η περιοχή του Πόντου της Μικράς Ασίας ο χώρος όπου ιστορικά διαμορφώθηκε και λειτούργησε για αιώνες η ποντιακή, η οποία αποτελεί και το κύριο συστατικό της πολιτισμικής ταυτότητας του Ποντιακού ελληνισμού. Η έρευνα και παρουσίαση των χαρακτηριστικών της εκτείνεται σε όλα τα πεδία της γλωσσολογικής ανάλυσης: φωνητική, φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη, λεξιλόγιο με τεκμηριωμένα παραδείγματα και διαλεκτικά κείμενα. Η εργασία αυτή απαιτεί την διερεύνηση και εξέταση των γραπτών πηγών, αρχείων, ηχητικών και οπτικοακουστικών ντοκουμέντων κλπ. Όπου διαπιστώνονται ελλείψεις μαρτυριών, πηγών και κενά στην τεκμηρίωση είναι αυτονόητο πως πρέπει να διεξαχθούν σύγχρονες έρευνες σε κατά το δυνατόν συντηρητικούς ομιλητές και κοινότητες. Απαιτείται επίσης η συγκέντρωση της σχετικής επιστημονικής βιβλιογραφίας και η διεξοδική μελέτη της. Η έρευνα δεν θα είναι μόνο γλωσσική αλλά θα περιλαμβάνει και στην εξέταση της ιστορίας, του πολιτισμού και της κουλτούρας του Ελληνισμού του Πόντου, ιδιαίτερα δε στα θέματα που συσχετίζονται με την διάλεκτο. Εξετάζεται επίσης η μορφή του, έντυπη ή ψηφιακή ή και τα δύο και τα ζητήματα που αφορούν την δημοσίευση ηχητικών και οπτικοακουστικών ντοκουμέντων.
Η έκταση του αντικειμένου, ο χρόνος και το βάθος των εργασιών και η χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας απαιτούν συλλογική και διεπιστημονική συνεργασία. Η δημιουργία του άτλαντα της ποντιακής διαλέκτου δεν είναι μόνο μια πρόταση έρευνας αλλά ένα επιστημονικό ζητούμενο για την ιστορία της Ελληνικής γλώσσας και του Ποντιακού Ελληνισμού”.
Ο Βασίλειος Σπυρόπουλος
Στην ομιλία του ο Βασίλειος Σπυρόπουλος καθηγητής το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) , ο οποίος μαζί με την καθηγήτρια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ανθή Ρεβυθιάδου, μελέτησε την οφίτικη διάλεκτο της ποντιακής, μεταξύ άλλων ανέφερε ότι από τους απογόνους των Ελλήνων προσφύγων στον Πόντο, όσο και σε αυτούς που παρέμειναν στην περιοχή κυρίως του Όφεως, ομιλείται και σήμερα.
H Isabella Greisinger
Στην ομιλία της η Isabella Greisinger (FSU Jena Bessarion) μίλησε με θέμα “Αδά σην Γερμανίαν. Καινούργια μονοπάτια στην γλωσσική ιστορία της Ποντιακἠς διαλέκτου”,
μεταξύ άλλων ανέφερε, ότι η ποντιακή διαλέκτος είναι μέλος του ελληνικού κλάδου της Ινδοευρωπαϊκής γλωσσικής οικογένειας που προέρχεται από τις ιωνικές διαλέκτους της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Η ιστορία της απειλούμενης μικρασιατικής ομάδας ελληνικών διαλέκτων χαρακτηρίζεται από μια πολύπλοκη εξωτερική και εσωτερική γλωσσική ιστορία και μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ της εσωτερικής και της εξωτερικής γλωσσικής ιστορίας. Η ομάδα των ποντιακών διαλέκτων δείχνει ενδοδιαλεκτική μικροδιαφοροποίηση (Sitaridou 2014) αλλά και γλωσσικοποίηση (koineization) (Sitaridou 2014, Spyropoulos & Revithiadou to appear). Η πιο συντηρητική μορφή της ποντιακής διαλέκτου μπορεί να βρεθεί στον τόπο προέλευσής της στη νότια ακτή της Μαύρης Θάλασσας στον Πόντο (Dawkins 1937, Bortone 2009), όπου ομιλείται ακόμη και σήμερα. Η υπάρχουσα βιβλιογραφία επικεντρώνεται σε ποντιακές υποδιάλεκτος in situ (Τουρκία) και ex situ σε χώρες όπως, π.χ., η Ελλάδα και η Ρωσία. (Dawkins 1937, Drettas 1997, Kahl 2008, Mackridge 1987, Oikonomidis 1958, Papadopoulos 1953, 1955, Ralli 2020, Revithiadou & Spyropoulos 2012, Sitaridou 2014, Spyropoulos 2020, Spyropoulos & Revithiadou to appear, amongst others).
Η Isabella Greisinger εξετάζει την ποντιακή διάλεκτο στη Γερμανία, όπου αναδύεται ένα νέο οικοσύστημα της ποντιακής, τόσο από διαχρονική όσο και από συγχρονική άποψη. Με βάση τα ίδια τα δεδομένα που συλλέχθηκαν από επιτόπια έρευνα με την ελληνική ποντιακή κοινότητα στη Βόρεια Ρηνανία - Βεστφαλία, διερευνάται η εξωτερική και εσωτερική γλωσσική ιστορία της ποντιακής διαλέκτου στη Γερμανία και η αλληλεπίδρασή τους. Όσον αφορά την εξωτερική ιστορία της γλώσσας, η εισηγήτρια παρουσίασε δεδομένα από βιογραφικές - αφηγηματικές συνεντεύξεις σε σχέση με την κοινωνιογλωσσική κατάσταση των Ελλήνων του Πόντου στη Γερμανία, επικεντρώνοντας στη ζωτικότητα της ποντιακής γλώσσας.
Όσον αφορά την εσωτερική ιστορία της γλώσσας, τα ποντιακά δεδομένα από φυσικούς ομιλητές της ποντιακής στη Γερμανία συγκρίνονται μεταξύ τους και με ποντιακά δεδομένα από φυσικούς ομιλητές στην Ελλάδα όσον αφορά τη (μικρο) παραλλαγή σε (μορφο) συντακτικό και σημασιολογικό επίπεδο. Όσον αφορά την αλληλεπίδραση της εξωτερικής και της εσωτερικής ιστορίας της γλώσσας, οι συνέπειες της έντονης επαφής μεταξύ της ποντιακής ελληνικής και της κοινής ελληνικής στη μορφή της ποντιακής φαίνονται, για παράδειγμα, στο (μορφο)συντακτικό επίπεδο.
Ο Γρηγόρης Ζαρωτιάδης
Ο Γρηγόρης Ζαρωτιάδης, καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, μιλώντας με θέμα “Η Συμβολή του Ποντιακού Ελληνισμού στη Βιώσιμη Ανάπτυξη του Εύξεινου Πόντου”, τόνισε πως αφού αναδείχθηκε πως, για μια ακόμη φορά, η παρευξείνια περιοχή τίθεται στο επίκεντρο της εμμένουσας και βαθαίνουσας, παγκόσμιας συστημικής κρίσης, παρουσιάστηκε ακολούθως μια περιοδολόγηση της οικονομικής και πολιτισμικής συνεισφοράς του ποντιακού ελληνισμού στη ευρύτερη περιοχή, από τους ύστερους βυζαντινούς χρόνους.
Ακολούθως διατυπώθηκαν τα βασικά γνωρίσματα της σύγχρονης διεθνοπολιτικής και διεθνοοικονομικής πραγματικότητας και συνδέθηκαν με τις περιβαλλοντικές και (διεθνο-) πολιτικές δυσμοιρίες στον Ευξεινο Πόντο. Έχοντας το πλαίσιο διαμορφωμένο και λαμβάνοντας υπόψη τις δυνατότητες αλλά και τις αδυναμίες του σύγχρονου, οργανωμένου ή μη, Ποντιακού Ελληνισμού, διατυπώθηκαν δύο συγκεκριμένες προτάσεις:
-Η ανάπτυξη του Διεθνούς Δικτύου Δικαιοσύνης για τα Εγκλήματα κατά του Λαού, που ξεκίνησε πρωτοβουλιακά πέρυσι στο Φεστιβάλ της Οκαχάντζα για τη γενοκτονία των Χερέρο, και στο οποίο ο ρόλος της διεθνούς ποντιακής κοινότητας μπορεί και πρέπει να είναι σημαντικός.
-Μια Ακαδημαϊκή Πρωτοβουλία των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων του Ευξεινού Πόντου που θα αποσκοπεί στην ενεργό εμπλοκή στη συζήτηση του ΟΗΕ για τη στρατηγική της βιωσιμότητας μετά το 2030. Αυτή, εκτός της ουσιαστικής ανάδειξης των σχετικών προβλημάτων στην περιοχή μας σε διεθνές επίπεδο, θα αποτελούσε μια εξαιρετική ευκαιρία επανασύνδεσης με κοινότητες και άτομα σε περιοχές όπου υπάρχουν δυσκολίες.
Ο Γιώργος Πανίδης
Στην ομιλία του ο Γιώργος Πανίδης, από το σύλλογο “Βησσαρίων Ελλάδας, ανέφερε:
Η δημιουργία του "Βησσαρίων Ελλάς" δεν είναι απλώς ένας θεσμικός στόχος. Είναι ένα προσωπικό όραμα, μια εσωτερική ανάγκη να οικοδομήσουμε μια γέφυρα ανάμεσα στην ιστορία και στο μέλλον.
Φιλοδοξούμε να δημιουργήσουμε έναν φορέα ζωντανής γνώσης, πολιτιστικής αφύπνισης και διεθνούς συνεργασίας. Έναν κόμβο όπου η ελληνική πολιτιστική παρακαταθήκη δεν θα μελετάται απλώς – θα εμπνέει, θα κινητοποιεί, θα μεταλαμπαδεύεται.
Η επιλογή του ονόματος "Βησσαρίων" δεν ήταν τυχαία. Ο λόγιος αυτός του Βυζαντίου ενσάρκωσε τη μετάβαση, τη σύνθεση, την προσφορά του ελληνικού πνεύματος στην Αναγέννηση της Ευρώπης. Αυτόν τον ρόλο επιθυμούμε να επαναλάβουμε, αυτή τη φορά ως φορείς της σύγχρονης ελληνικής δημιουργίας.
Κι όταν μιλάμε για δημιουργία, δεν μπορούμε να παραλείψουμε τη μνήμη.
Τη μνήμη εκείνων που πέρασαν τη θάλασσα κυνηγημένοι, που έχασαν γη, πατρίδα και οικογένεια – αλλά δεν έχασαν την ταυτότητά τους. Των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής και του ποντιακού ελληνισμού, που μέσα από τον πόνο του ξεριζωμού, δημιούργησαν ενα μεγάλο κομμάτι από την Ελλάδα του σήμερα.
Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να μοιραστώ λίγα λόγια που γράψαμε από καρδιάς:
"Μετά τον πόνο, την καταστροφή και τον χαμό στη Μικρασιατική Καταστροφή και του ποντιακού ελληνισμού, οι άνθρωποι που διασώθηκαν κουβάλησαν μαζί τους όχι μόνο τα ήθη, τα έθιμα και την ιστορία μας, αλλά και τη φλόγα για δημιουργία. Έδωσαν πνοή σε μια νέα πατρίδα και άφησαν παρακαταθήκη σε εμάς να συνεχίσουμε. Οφείλουμε σε αυτούς τους παππούδες, τις γιαγιάδες, τους συγγενείς μας, να αναδείξουμε τον πολιτισμό και το έργο τους – όχι μόνο στο σήμερα, αλλά και στο αύριο."
Ακριβώς γι' αυτό, είναι για μας ιδιαίτερα σημαντική και συγκινητική η παρουσία της κ. Ευθυμίας Μαυροπούλου, Διευθύντριας του Μουσείου Προσφυγικού Ελληνισμού. Το Μουσείο αυτό δεν είναι για εμάς απλώς ένας πολιτιστικός θεσμός – είναι το σπίτι της μνήμης μας, ο χώρος όπου ο πολιτισμός μεταμορφώνεται σε καθημερινή πράξη και το παρελθόν φωτίζει τον δρόμο για το αύριο.
Είμαστε εδώ για να μην ξεχάσουμε – γιατί αν ξεχάσουμε, είμαστε χαμένοι.
Η Έφη Μαυροπούλου
Η Έφη Μαυροπούλου, διευθύντρια του Μουσείου Προσφυγικού Ελληνισμού που στεγάζεται στο γήπεδο της ΑΕΚ στη Νέα Φιλαδέλφεια, μεταξύ άλλων τόνισε ότι η δημιουργία του σύγχρονου μουσείου πληρεί όλες τις προδιαγραφές και το αγκάλιασαν χιλιάδες επισκέπτες από την Αττικής, την Ελλάδα, αλλά και απ’ όλο τον κόσμο.
Είναι ένα μοναδικό μουσείο στην Ελλάδα, αφού στεγάζει την ιστορία του Μικρασιατικού Ελληνισμού, τον Μικρασιατικό Πόντο, τα Παράλια της Ιωνίας, την Καππαδοκία, την Ανατολική Θράκη. Εκτείνεται σε έναν χώρο 1.000 τ.μ., με ενιαία αφήγηση, σύγχρονη μουσειολογική προσέγγιση, τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και ενσωματώνει σύγχρονη τεχνολογία και μουσειολογία. Θα μελετάται απλώς – θα εμπνέει, θα κινητοποιεί, θα μεταλαμπαδεύεται.
