Τον μυστικό τους ουρανό, όπως ονόμαζαν την Αργυρούπολη της Χαλδίας, την αγαπημένη τους πατρίδα, οι Έλληνες του Πόντου που εγκαταστάθηκαν μετά τη συνθήκη της Λωζάνης στην Αργυρούπολη του Ελληνικού, του Κιλκίς, της Δράμας, αποκάλυψε στους θεατές το ιστορικό ντοκιμαντέρ που παρουσιάστηκε στο Συνεδριακό Κέντρο Κιλκίς το βράδυ της Κυριακής 10 Νοεμβρίου 2024.
Οι Αργυροπολίτες του Ελληνικού μοιράστηκαν με τους συγγενείς τους καταγωγικά από τον οικισμό της Αργυρούπολης και τους πολίτες την ιστορία τους, που μπορεί βέβαια να μην είχε στις άκρες της το ασήμι των περίφημων Μεταλλείων, χαλυβδώθηκε όμως από την ατσάλινη θέληση της αναδημιουργίας και της πλήρους αναμόρφωσης του σημερινού Δήμου Ελληνικού – Αργυρούπολης σε λίκνο του ποντιακού ελληνισμού.
Η ιστορία του αγώνα επιβίωσης των πρώτων προσφύγων της Αργυρούπολης του Ελληνικού αρχικά στο σκοπευτήριο της Καλλιθέας και στη συνέχεια στην άγονη και άνυδρη γη των Τραχώνων,οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης τους, με την πείνα και τις μεταδοτικές ασθένειες να θερίζουν τους πρόσφυγες, η ισοπέδωση της περιοχής από βομβαρδισμούς κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και η ανοικοδόμησή της από το 1949 ως Κοινότητα Αργυρούπολης εξιστορήθηκαν στο ντοκιμαντέρ ‘’Αργυρουπολιτών Πορεία’’ με πλήθος μαρτυριών συγγενών των πρώτων οικιστών και φωτογραφικού υλικού.
Παράλληλα, προβλήθηκαν εμβληματικές αυτοδιοικητικές μορφές όπως ο Κυριάκος Ευσταθιάδης, ο Δημήτριος Ευσταθιάδης που πρωταγωνίστησαν για την απόκτηση βασικών υποδομών στον νέο οικισμό όπως η ηλεκτροδότηση, το δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης, τα παραδοσιακά γλέντια των Ποντίων στην αυλή του παντοπωλείου Πεσσιρίδη και το πλούσιο πολιτιστικό έργο της Ένωσης Ποντίων Αργυρούπολης Αττικής με σημαντικούς σταθμούς το παγκόσμιο επιστημονικό συνέδριο κατασκευαστών λύρας, το δάσος του Ποντιακού Ελληνισμού με τον συμβολισμό των 353 δέντρων σε ανάμνηση των 353.000 θυμάτων της Γενοκτονίας, την ψηφιακή απεικόνιση της ιστορίας της Αργυρούπολης.
Της παρουσίασης του ντοκιμαντέρ προηγήθηκε χαιρετισμός του Δημάρχου Κιλκίς Δημήτρη Κυριακίδη, ο οποίος τόνισε ότι η υπέρτερη αξία τέτοιων εκδηλώσεων είναι να αντλούμε θάρρος και έμπνευση για το μέλλον. Να είμαστε όχι μόνο οι αυτοδίκαιοι κληρονόμοι αλλά και καλοί διαχειριστές της ιστορικής μας περιουσίας. Να πάρουμε από τους βωμούς του παρελθόντος μας τη φωτιά και όχι τις στάχτες.
Ο συνταξιούχος εκπαιδευτικός, ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας Νίκος Κωνσταντινίδης μίλησε για τα Μεταλλεία της Αργυρούπολης, ιστορικής πρωτεύουσας της Χαλδίας, με αναφορές στην περίοδο της μεγάλης οικονομικής και οικιστικής της ακμής, ως πνευματικό και εμπορικό κέντρο του ποντιακού Ελληνισμού.
Όπως είπε ο Νίκος Κωνσταντινίδης, το όνομα της Αργυρούπολης του Πόντου συνδέεται με την ύπαρξη αργύρου στην περιοχή της. Την πληροφορία αυτή μας την δίνει ο Όμηρος στη ραψωδία Β΄ 857-858, της Ιλιάδας, όπου αποκαλεί τους κατοίκους της περιοχής Αλιζώνες: «Αυτάρ Αλιζώνων Οδίος και Επίστροφος ήρχον, τηλόθεν εξ Αλύβης, όθεν αργύρου εστί γενέθλη». (Δηλαδή, οδήγησαν τους Αλιζώνες ο Οδίος και ο Επίστροφος από τη μακρινή Αλύβη, που είναι η μάνα γη του ασημιού).
Από την Αλύβη πιστεύεται ότι είχαν την καταγωγή τους οι Χάλυβες, γι’ αυτό και η ευρύτερη περιοχή ονομάζεται Χαλδία. Το πώς από την Αλύβη φτάνουμε στους Χάλυβες είναι απλό. Το «Χ» αντιστοιχεί στη δασεία που εμείς καταργήσαμε.
Σύμφωνα με την παράδοση, η Αργυρούπολη ιδρύθηκε εκατό χρόνια πριν από την Άλωση του Πόντου, από Οθωμανούς κατοίκους της γειτονικής Τζάγχης, όταν ανακάλυψαν τυχαία πλούσια κοιτάσματα αργύρου. Χάρη στην ύπαρξη των μεταλλευμάτων οι εργαζόμενοι στα μεταλλεία Χριστιανοί απέκτησαν σημαντικά δικαιώματα.
Ένα από τα δικαιώματα αυτά ήταν η απαλλαγή τους από την υποχρεωτική στρατολόγηση, παρέχοντάς τους συνάμα το δικαίωμα εξαγοράς της θητείας τους, πληρώνοντας το γνωστό «πετέλι» ή αλλιώς «αντισήκωμα». Το 1908, όταν πήραν την εξουσία οι Νεότουρκοι, επέβαλαν την υποχρεωτική στράτευση. Πολλοί από τους Χριστιανούς που δεν ήθελαν να υπηρετήσουν στον τουρκικό στρατό, κατέφυγαν στον Καύκασο και τη Ρωσία.
Ο Περικλής Τριανταφυλλίδης, γιος του Σάββα Τριανταφυλλίδη, ο οποίος είχε τη διεύθυνση του Φροντιστηρίου της Τραπεζούντας, από το 1817 έως και το 1823, γράφει για τα λατομεία της Αργυρούπολης, ότι ίσκονταν κοντά στις πηγές του ποταμού Χαρσιώτη και ότι η περιοχή κατοικούνταν από τους Χάλυβες και τους Αλιζώνες.
Με τον καιρό η Χαλδία αναδείχθηκε σ’ ένα σπουδαίο μεταλλευτικό εργοτάξιο, με κέντρο την Αργυρούπολη, η οποία πάνω από διακόσια χρόνια άκμασε και χάρη στην οικονομική συνδρομή των μεταλλωρύχων συντηρούσε σχολεία κι εκκλησίες. Ξεχωριστή ήταν η συνδρομή των Αργυρουπολιτών στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Συγκεκριμένα, στον Κώδικα του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού του Αγίου Γεωργίου Αργυρουπόλεως καταγράφεται η προσφορά 12.000 γροσίων «δια τας ανάγκας του Γένους». Η απόφαση για την οικονομική ενίσχυση του εθνικού αγώνα πάρθηκε στις 15 Αυγούστου του 1821, μετά τη θεία λειτουργία στη Μητρόπολη, από τον επίσκοπο Σίλβεστρο Λαζαρίδη και 25 προκρίτους της Αργυρούπολης.
Ένας από τους βασικούς παράγοντες που θεμελίωσαν κι εξασφάλισαν την ελληνική παρουσία στην περιοχή της Χαλδίας ήταν τα πλούσια κοιτάσματα αργύρου, χαλκού, θείου και στυπτηρίας (θειικού άλατος).
Η απρόσκοπτη και κερδοφόρα εκμετάλλευση των κοιτασμάτων έγινε η αφορμή να συρρεύσουν στην περιοχή της Αργυρούπολης Πόντιοι και από άλλες περιοχές του Πόντου, για να ξεφύγουν από την καταπίεση και τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης.
Στα μεταλλεία δεν εργάζονταν Τούρκοι, είτε γιατί περιφρονούσαν το επάγγελμα του μεταλλωρύχου, ως ταπεινωτικό και κατάλληλο μόνο για τους υπόδουλους, είτε γιατί οι συνθήκες εργασίας ήταν εξαιρετικά αντίξοες και ανθυγιεινές.
Οι εργαζόμενοι στα μεταλλεία λόγω της σκληρής κι εξαντλητικής δουλειάς, είχαν ασθενική κράση, γίνονταν φθισικοί και συχνά πέθαιναν νέοι. Δεν ήταν σπάνια και τα εργατικά ατυχήματα, όταν κατά την εκπυρσοκρότηση της πυρίτιδας, κατέρρεαν ολόκληρα σπήλαια.
Αυτό συνέβη και στο επονομαζόμενο από τότε «Μεταλλείον των τεσσαράκοντα Παύλων», όπου από την ανατίναξη της πυρίτιδας καταπλακώθηκαν 800 εργάτες, σαράντα από τους οποίους είχαν το όνομα «Παύλος». Χαρακτηριστική έμεινε η φράση από τότε «ο καθαείς τον Παύλον ατ’ κλαίει».
Τα μεταλλεία σε όλη την επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έφτασαν στην ακμή τους το 1722. Από τα μεταλλεία αυτά, τα περισσότερα βρίσκονταν στην Αργυρούπολη και στη Χαλδία και τα λιγότερα στη Ματσούκα, στα Σούρμενα, τη Νικόπολη, τη Σεβάστεια και αλλού. Η οικονομική αυτή άνθηση που συντελέστηκε στην περιοχή της Χαλδίας είχε ως αποτέλεσμα τη γενικότερη πρόοδο και ενδυνάμωση του Ελληνισμού στην περιοχή.
Στην περίοδο της ακμής των μεταλλείων ο πληθυσμός της Αργυρούπολης ξεπερνούσε τις 5.000 οικογένειες, από τις οποίες οι ποντιακές ήταν πλειοψηφία. Από το 18ο αιώνα τα κοιτάσματα των μεταλλευμάτων άρχισαν να εξαντλούνται στην περιοχή της Αργυρούπολης και οι κάτοικοί της αναζήτησαν δουλειά στα ενδότερα του Ακ-Νταγ-Ματέν και της Άγκυρας.
Οι μεταλλουργοί διέθεταν γενναία ποσά για τις εκκλησιαστικές κι εκπαιδευτικές ανάγκες του Γένους. Ακόμη, κι αν οι ίδιοι ήταν αγράμματοι, αντιλαμβάνονταν την αξία της εκπαίδευσης και της θρησκείας, γι’ αυτό και χρηματοδοτούσαν αθρόα την κατασκευή εκκλησιών, μοναστηριών και σχολείων.
Μάλιστα, στην Αργυρούπολη παραχωρήθηκε το δικαίωμα να κόψει το δικό της αργυρό νόμισμα το 1730. Κορυφαία στιγμή της αγάπης των Αργυρουπολιτών για το έθνος και την πατρίδα ήταν η γενναία δωρεά του αρχιμεταλλουργού Ιάκωβου Γρηγοράντη, στον έρανο που διενεργήθηκε με εντολή του Μητροπολίτη Χαλδίας Σιλβέστρου Β΄ Λαζαρίδη, για τις ανάγκες της Φιλικής Εταιρείας. Από τις 12.000 γρόσια που συγκεντρώθηκαν, τα περισσότερα ήταν δικά του.
Στις αρχές του 19ου αιώνα, με την παρακμή των μεταλλείων και τον επακόλουθο οικονομικό μαρασμό στην περιοχή της Αργυρούπολης, πολλοί μεταλλωρύχοι μετανάστευσαν σε περιοχές, όπου υπήρχαν μεταλλεύματα και ίδρυσαν αποικίες σε όλη τη Μικρά Ασία, όπως το Ακ-Νταγ-Ματέν, το Κεσκίν-Ματέν, το Μπουγά-Ματέν.
Ο πληθυσμός της Αργυρούπολης άρχισε να ελατώνεται σταδιακά, μετά το ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1828-29, όταν πολλοί Κρυπτοχριστιανοί εκδηλώθηκαν φανερά υπέρ των Ρώσων και, φοβούμενοι τα αντίποινα των Τούρκων, μετανάστευσαν στη Ρωσία και κυρίως στις περιοχές του Σοχούμ και του Βατούμ.
Από το 18ο αιώνα τα κοιτάσματα των μεταλλευμάτων άρχισαν να εξαντλούνται οι κάτοικοί της αναζήτησαν δουλειά στα ενδότερα της Άγκυρας. Μετά το ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-78, όταν το Καρς περιήλθε στην κατοχή της Ρωσίας, κι ενώ τα μεταλλεύματα από τις περιοχές της Αργυρούπολης είχαν εξαντληθεί, πολλοί Έλληνες της περιοχής μετανάστευσαν στο Καρς, όπου κι έζησαν για 40 χρόνια κι από όπου εκδιώχθηκαν βίαια.
Άμεση καταγωγή από την περιοχή της Χαλδίας έχουν οι Αργυρουπολίτες του Κιλκίς, κι είναι ο κύριος λόγος αυτός, που ο σύλλογος Αργυρουπολιτών Αττικής παρουσιάζει, εδώ στο Κιλκ, το οδοιπορικό των κατοίκων της Αργυρούπολης του Πόντου και την εγκατάστασή τους στην Αργυρούπολη Αττικής.
Την εκδήλωση χαιρέτησε και ο Πρόεδρος της Ένωσης Ποντίων Αργυρούπολης Αττικής Ηλίας Ιορδανίδης με πολλές ευχαριστίες στον Δήμο Κιλκίς για τη φιλοξενία του ιστορικού ντοκιμαντέρ, το οποίο είναι παραγωγή της Ένωσης Ποντίων Αργυρούπολης Αττικής. Τη διεύθυνση παραγωγής και τη σκηνοθεσία του ανέλαβε ο δημοσιογράφος Χρήστος Κωνσταντινίδης και την ιστορική του επιμέλεια ο υποψήφιος διδάκτωρ λαογραφίας στο ΕΚΠΑ Ιωακείμ Καρεπίδης.
Η εκδήλωση, ενταγμένη στο πρόγραμμα εορτασμού της μνήμης των ΠεντεκαίΔεκα Μαρτύρων του Δήμου Κιλκίς, ολοκληρώθηκε με οργανική μουσική από το Μουσικό Εργαστήρι του Συλλόγου ‘’Ακρίτες του Πόντου’’ Σταυρούπολης, υπό τη διεύθυνση του Γιώργου Πουλατζικλή και τραγούδια για την Αργυρούπολη που ερμήνευσε ο ιερέας του Ιερού Ναού ΠεντεκαίΔεκα Μαρτύρων Πολύκαρπος Κοντοζίδης.
Παρόντες ήταν και ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πολυανής και Κιλκισίου κ. Βαρθολομαίος, ο Αντιπρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, βουλευτής Κιλκίς Γιώργος Γεωργαντάς, ο Αντιδήμαρχος Πολιτισμού Θεμιστοκλής Κοσμίδης η Πρόεδρος της Δημοτικής Κοινότητας Κιλκίς Φεβρωνία Ιωαννίδου, ο Πρόεδρος του Σωματείου Δράσης ‘’Νίκος Καπετανίδης Γιώργος Γεωργιάδης, οι Πρόεδροι της Ένωσης Ποντίων ν. Κιλκίς ‘’Οι Αργοναύτες’’ Παναγιώτης Δαμιανίδης, του Μουσικού Πολιτιστικού Συλλόγου Κιλκίς Σταυρούλα Γιοβανούδη, του Πολιτιστικού Συλλόγου Αργυρούπολης Σοφοκλής Βασιλειάδης, του Πολιτιστικού Συλλόγου Κατοίκων Μεγάλης Βρύσης Κυριακή Παπαδοπούλου, του Πολιτιστικού Συλλόγου Μέσων Αποστόλων Κώστας Θεοδωρίδης, του Προοδευτικού Πολιτιστικού Συλλόγου Γερακαριού Κώστας Ξανθόπουλος,ο Πρόεδρος του Χωμάτινου Μηχανοκίνητου Αθλητισμού (ΧΩ.Μ.Α.) Τάσος Αβραμίδης, ο πρώην Δήμαρχος Κιλκίς Τάσος Αμανατίδης, ο πρώην Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Παιονίας Γιάννης Παπαδόπουλος.
