Μέσα σε κλίμα έντονης συγκίνησης, παρουσιάστηκε το βιβλίο του Κώστα Χάρη, «Η εκατοντάχρονη Οδύσσεια των Ελλήνων του Πόντου του Αντικαυκάσου και Καυκάσου 1918 – 2019»,, στο χώρο του Δημοτικού Θεάτρου Καλαμαριάς «Μελίνα Μερκούρη», ένα βιβλίο που εκδόθηκε με τη χρηματοδότηση από το Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού (ΙΑΠΕ) του Δήμου Καλαμαριάς και τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Δήμου Καλαμαριάς και της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος.
Ο Φόρης Πεταλίδης
Τους παρευρισκομένους στην εκδήλωση καλωσόρισε ο παρουσιαστής και συντονιστής της εκδήλωσης, δημοσιογράφος Φόρης Πεταλίδης, ο οποίος τόνισε πως ο Κώστας Χάρης, σε όλη τη διάρκεια της ενασχόλησής του με το Σύλλογο Καυκασίων Καλαμαριάς "Ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ", αλλά και με θέματα που έχουν σχέση με τον ποντιακό ελληνισμό, έδωσε περίσσευμα ψυχής και για να προωθηθούν πάγια αιτήματα που απασχολούν τον χώρο.
Στη συνέχεια κάλεσε τον λυράρη, τραγουδιστή και μαέστρο και την χορωδία του Συλλόγου Καυκασίων Καλαμαριάς "Ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ" στη σκηνή για το καλλιτεχνικό πρόγραμμα της εκδήλωσης.
Στην αρχή της εκδήλωσης ο λυράρης και τραγουδιστής Γιώργος Στεφανίδης απέδωσε το τραγούδι σε στίχους του Χρήστου Αντωνιάδη «Την Πατρίδα μ’ έχασα, έκλαψα κι επόνεσα…».
Στη συνέχεια αποδόθηκαν τέσσερα Καρσλήδικα τραγούδια με τον μαέστρο - λυράρη Γιώργο Στεφανίδη και συγκεκριμένα τα τραγούδια, «Το Καράπουρουν», «Σεράνα μήλα κόκκινα», «Αιχμάλωτος επιάστα και «Είδα τ’ ομμάτια μ’».
Στη συνέχεια κρατήθηκε ενός λεπτού σιγή στη μνήμη των αδικοχαμένων προγόνων μας κατά τη περίοδο της Γενοκτονίας και του ξεριζωμού.
Στη συνέχεια ο παρουσιαστής της εκδήλωσης Φόρης Πεταλίδης προσκάλεσε τους επισήμους να απευθύνουν χαιρετισμό και στη συνέχεια τους ομιλητές.
Σε όλη τη διάρκεια τα εγγόνια του Χάρη Κώστα, η Αναστασία Λεκέα φοιτήτρια ψυχολογίας του ΑΠΘ και ο Παναγιώτης Λεκέας φοιτητής του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου, ντυμένοι με ποντιακές φορεσιές βρίσκονταν δεξιά και αριστερά του ομιλητή.
Ο πατέρας Μιχαήλ εκπρόσωπος του Μητροπολίτη
Χαρετισμό στην εκδήλωση απηύθυνε ο εκπρόσωπος του Μητροπολίτη Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς κ.κ. Ιουστίνου, ο πατέρας Μιχαήλ, ο οποίος διάβασε τον χαιρετισμό του Σεβασμιωτάτου κ.κ. Ιουστίνου αναφέροντας.
Το βιβλίο του αγαπητού Κώστα Χάρη, Η εκατοντάχρονη Οδύσσεια των Ελλήνων Ποντίων του Αντικαυκάσου και Καυκάσου 1918-2019 αποτελεί μια σημαντική παρακαταθήκη για το δυναμικό αυτό τμήμα του Ποντιακού Ελληνισμού, που έζησε και δημιούργησε υπό αντίξοες συνθήκες και διατήρησε ζωντανά όλα τα ζωτικά στοιχεία της ιδιοπροσωπίας του Οικουμενικού Ελληνισμού, δηλαδή την πίστη και τη γλώσσα. Μαζί με αυτά οι Καυκάσιοι αδελφοί μας διέσωσαν την αξία της συλλογικότητας και του αγωνιστικού πνεύματος, γεγονός το οποίο επιβεβαιώνεται από την άμεση ίδρυση, με τον ερχομό τους στη μητέρα πατρίδα, ήδη από το 1924, του συλλόγου τους, ο οποίος διατηρείται και δραστηριοποιείται επιτυχώς μέχρι και σήμερα εδώ στην Καλαμαριά με την ονομασία «Ο Προμηθέας».
Το βιβλίο που αποτελεί ένα ιστορικό πανόραμα της διαδρομής του συγκεκριμένου ελληνικού πληθυσμού ξεκινά με την ιστορική του παρουσία στην επαρχία Καρς Αντικαυκάσου, περιγράφει την πετυχημένη δραστηριοποίηση του σε εκείνα τα μέρη και συνεχίζει με τις περιπέτειες και τον αποδεκατισμό του πληθυσμού, έρμαιο κι αυτό, των δεινών ιστορικών συγκυριών της Γενοκτονίας του Ποντιακού και Μικρασιατικού Ελληνισμού. Με την περιγραφή, όμως, των προσφυγικών εγκαταστάσεων των Καυκασίων και ιδιαίτερα την εγκατάσταση τους και τη δραστηριοποίηση τους στην όμορφη Καλαμαριά μας, το βιβλίο αποκτά και μια ιδιαίτερη σπουδαιότητα για την ιδιαίτερη ιστορία του τόπου μας, αφού αποτελεί ένα χρονογράφημα της δράσης του συλλόγου στην ευρύτερη περιοχή, διασώζοντας ψηφίδες και της τοπικής μας ιστορίας.
Η Ιερά μας Μητρόπολη με τη συμπλήρωση των εκατό ετών από την επέτειο μνήμης της Μικρασιατικής Καταστροφής και θέλοντας να τιμήσει όλες τις προσφυγικές ομάδες που εγκαταστάθηκαν και ουσιαστικά δημιούργησαν την Καλαμαριά, τοποθέτησε αναθηματικές πλάκες στις αυλές των ιερών μας ναών. Ασφαλώς στην αυλή του μητροπολιτικού μας ναού δεν θα μπορούσε να λείπει το τοπωνύμιο Καύκασος.
Αξίζουν λοιπόν συγχαρητήρια στον συγγραφέα τον οποίο συγχαίρουμε από καρδίας για την κατάθεση της ιστορικής αυτής μαρτυρίας και ευχόμαστε καλή επιτυχία στην εκδήλωση.
Ο Ιωάννης Δαρδαμανέλης
Ο δήμαρχος Καλαμαριάς Ιωάννη Δαρδαμενέλης στο σύντομο χαιρετισμό του ανέφερε. Εκατό χρόνια από τη γενοκτονία και τον ξεριζωμό των Ελλήνων της καθ’ ημάς Ανατολής και οι μνήμες παραμένουν ζωντανές. Οι εικόνες από μία ζωή που άνθιζε σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο δεν κατάφεραν να ξεθωριάσουν, γιατί κανένας από τους πρωταγωνιστές του δράματος δεν το επέτρεψε. Τα ήθη, τα έθιμα, η παράδοση όλα μεταλαμπαδεύτηκαν στους απογόνους αυτών, που με περίσσιο ζήλο τα υπηρέτησαν. Ο «ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ» με μία εκατοντάχρονη πορεία είναι ο σύλλογος των Καυκασίων Καλαμαριάς ο οποίος διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στη διάδοση αυτής της λαμπρής ιστορίας. Ο ρόλος του εκάστοτε προέδρου σε τέτοιους ιστορικούς συλλόγους είναι καθοριστικός και ο Κώστας Χάρης, τίμησε τη θέση αυτή συνδράμοντας ουσιαστικά στη διάδοση της ιστορίας και του λαμπρού πολιτισμού των Καυκασίων.
Ο Δήμος Καλαμαριάς βρίσκεται διαρκώς σε αρμονική συνεργασία με όλους τους συλλόγους της πόλης, συνδιοργανώνοντας εκδηλώσεις, ημερίδες και οποιαδήποτε άλλη δράση κριθεί απαραίτητη, ώστε να διατηρήσουμε τα στοιχεία των Ποντίων, των Μικρασιατών, των Θρακιωτών και των Κωνσταντινουπολιτών ζωντανά. Χάρη σ’ αυτή τη συνεργασία και τον αλληλοσεβασμό, ο Δήμος Καλαμαριάς πραγματοποίησε πρόσφατα 4ήμερο Διεθνές Συνέδριο με συνεργασία του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού, του Μουσείου Φωτογραφίας «Χρήστος Καλεμκερής», της έδρας Ποντιακών Σπουδών του ΑΠΘ και του Υπουργείου Πολιτισμού, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων μνήμης για τα εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Το συνέδριο στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία, αφού προκάλεσε το πανελλήνιο και παγκόσμιο ενδιαφέρον ιστορικών και μελετητών, ενώ τις εργασίες του παρακολούθησαν περισσότεροι των 4.000 διαδικτυακών ακροατών.
Η έκδοση του βιβλίου του συμπολίτη μας Κώστα Χάρη από το ΙΑΠΕ, επιβεβαιώνει το ενδιαφέρον της σημερινής δημοτικής αρχής, αλλά και το δικό μου προσωπικά, για στήριξη και ενίσχυση αυτής της δράσης η οποία έχει στόχο τη διαφύλαξη και διατήρηση ιστορικών πληροφοριών μοναδικών για την πορεία του παλαιότερου συλλόγου του Δήμου μας. Είναι ιερή υποχρέωσή μας να γνωρίζουμε όλοι ότι η παραγωγή της ιστορικής γνώσης αποτελεί δομικό θεμέλιο της μνήμης.
Ο Χριστόδουλος Οικονομίδης
Ο πρώην Δήμαρχος Καλαμαριάς Χριστόδουλος Οικονομίδης στο χαιρετισμό του μεταξύ άλλων ανέφερε. Αυτό που με συνέδεσε με τον Κώστα Χάρη, ήταν άριστη συνεργασία που είχαμε, η αγάπη και η ενασχόληση του στο χώρο του πολιτισμού όταν υπήρξε γενικός γραμματέας του Συλλόγου Καυκασίων Καλαμαριάς «Ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ» και μετέπειτα πρόεδρος. Από την στιγμή που ανέλαβε τα καθήκοντα του προέδρου, με το υψηλό αίσθημα κοινωνικής ευθύνης και εργατικότητας που τον διέκρινε, λόγια του Κώστα Γαβρίδη από τον πρόλογο του βιβλίου, συνέχισε την προσπάθεια όλων των διοικήσεων των Καυκασίων που ήταν να στεγάσουν τις δραστηριότητες του Προμηθέα σε έναν δικά τους χώρο.
Ο Προμηθέας επί των ημερών του πρωτοστάτησε σε όλα τα πολιτιστικά δρώμενα του δήμου μας και όχι μόνο.
Ο Γιώργος Παρχαρίδης
Ο πρώην πρόεδρος της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος, ομότιμος καθηγητής Ιατρικής του ΑΠΘ Γιώργος Παρχαρίδης, στο σύντομο χαιρετισμό του ανέφερε πως ο Κώστας Χάρης, ως πρόεδρος του Συλλόγου Καυκασίων Καλαμαριάς «Ο Προμηθέας», είναι ένας από τους γνήσιους Πόντιους ο οποίος προσέφερε στον ποντιακό ελληνισμό. Με τον Κώστα Χάρη, μπορεί να διαφωνεί κανείς ιδεολογικά, αλλά ξέρεις πως έχεις να κάνεις με έναν γνήσιο πατριώτη στα ποντιακά και τη γνώμη του την λέει ευθαρστώς και την υποστηρίζει με επιχειρήματα.
Ο Χρήστος Πετανίδης
Ο πρόεδρος του Συλλόγου Καυκασίων Καλαμαριάς «Ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ» Χρήστος Πετανίδης στον σύντομο χαιρετισμό του, ανέφερε πως ο Κώστας Χάρης υπηρέτησε τον σύλλογο από διάφορες θέσεις μέχρι και αυτήν του προέδρου, και συνέβαλε αποφασιστικά στο να γίνουν μεγάλες δράσεις στην διάρκεια της παρουσίας του με όλα τα διοικητικά συμβούλια.
Επίσης είναι σημαντικό ότι δεν ξέχασε ποτέ τον σύλλογο και τα έσοδα του βιβλίου από τις πωλήσεις που γίνονται με συμβολικό τίμημα, δίδονται στον Σύλλογο Καυκασίων Καλαμαριάς «Ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ».
Οι ομιλητές
Την παρουσίαση του βιβλίου έκαναν ο Ανανίας Τσιραμπίδης, πρόεδρος του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού του Δήμου Καλαμαριάς, ο Γιώργος Βαρυθυμιάδης, πρόεδρος της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος, ο Κώστας Γαβρίδης, επίτιμος γενικός γραμματέας της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος και επίτιμος πρόεδρος της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης, η Θεανώ Καπέτη, μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, η Αικατερίνη Κουμλίδου, Φιλόλογος – Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας.
Ο Ανανίας Τσιραμπίδης
Στην ομιλία του ο Ανανίας Τσιραμπίδης, πρόεδρος του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού του Δήμου Καλαμαριάς τόνισε.
Η καταγραφή ιστορικών γεγονότων αποτελεί ασφαλώς έργο σχετικών επιστημόνων, οι οποίοι με ειδική δεοντολογία και προσέγγιση μας παρουσιάζουν όλα τα ενδιαφέροντα στοιχεία, μερικές φορές με λεπτομέρειες πολύ κατατοπιστικές. Παράλληλα όμως έχουν εκδοθεί και πολλά βιβλία από μη ιστορικούς, αρκετά των οποίων έφεραν στο φως εξαιρετικές πληροφορίες οι οποίες διαφορετικά θα χάνονταν. Είναι η αγάπη και το πάθος αυτών των συγγραφέων οι οποίοι τόλμησαν να δημοσιοποιήσουν το έργο τους. Σ’ αυτή την κατηγορία ανήκει και ο συνδημότης και αγαπητός φίλος Κώστας Χάρης, ο οποίος εδώ και πολλά χρόνια συγκέντρωνε το απαραίτητο υλικό. Για ελάχιστους συλλόγους της Καλαμαριάς υπάρχουν εκδόσεις με την ιστορία τους. Οι Καυκάσιοι της Καλαμαριάς πρέπει να νιώθουν περήφανοι που ένας συμπατριώτης τους παραδίδει σήμερα στην κοινωνία της αυτό το βιβλίο.
Εκτός της Εισαγωγής και του Επιλόγου αποτελείται από 26 κεφάλαια. Περιγράφει πολύ κατατοπιστικά τις πολιτικές των γειτονικών χωρών, αλλά και γεγονότα που επηρέασαν σημαντικά εκείνη την περίοδο τον αμιγή ελληνικό πληθυσμό των 79 χωριών του Κυβερνείου Καρς.
Παρουσιάζει τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι Έλληνες Καυκάσιοι κατά τη σταδιακή μετοικεσία τους στην Ελλάδα. Οι πιο τυχεροί από το Καρς έφυγαν με τρένα προς Τιφλίδα και μετά προς Βατούμ. Όμως οι Έλληνες των πλησιέστερων προς το Αρδαχάν χωριών αντιμετώπισαν φοβερές ταλαιπωρίες προσπαθώντας με κάρα να φτάσουν στο Βατούμ από δύσβατους δρόμους. Για πολλούς το ταξίδι από το χωριό τους μέχρι το Βατούμ είχε διάρκεια σχεδόν ενός χρόνου.
Από το λιμάνι του προς διάφορα λιμάνια της Ελλάδος, κατά το διάστημα Απρίλιος 1920 μέχρι Μάρτιος 1921, πραγματοποιήθηκαν 23 δρομολόγια ελληνικών ατμόπλοιων μεταφέροντας συνολικά 51.000 έλληνες, οι 45.000 των οποίων ήταν από τα χωριά του Καυκάσου. Με τον ξεριζωμό έκλεισε οριστικά ο κύκλος της 40χρονης παρουσίας των Ελλήνων στο Κυβερνείο Καρς.
Ο συγγραφέας παρουσιάζει αναλυτικά απόψεις πολλών ιστορικών, αλλά και πολιτικών εκείνης της περιόδου για την αποτυχία ίδρυσης της Δημοκρατίας του Πόντου. Με τη Γενοκτονία και τον Ξεριζωμό των παππούδων και των γονιών μας από τις προγονικές πατρίδες τους και την εξαφάνιση ενός πανάρχαιου Ελληνοποντιακού Πολιτισμού, έκλεισε άδοξα χωρίς να λυθεί το Ποντιακό Ζήτημα, ένα κεφάλαιο τρισχιλιόχρονης και πλέον ιστορίας του ελληνισμού.
Σε αντίθεση με τη συμπεριφορά ορισμένων ελληνικών κυβερνήσεων που δεν ήθελαν τους Έλληνες Καυκάσιους στην Ελλάδα, υπάρχουν πολλά περιστατικά που αποδεικνύουν τη φιλοπατρία αυτών. Εθελοντές Καυκάσιοι πήραν μέρος στον Βαλκανικό πόλεμο του 1912-13, άλλοι στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και άλλοι στην εκστρατεία της Μικράς Ασίας. Οι ελληνικές κοινότητες όλης της Ρωσίας έκαναν μεγάλο έρανο για συγκέντρωση χρημάτων και ρουχισμού για τους Έλληνες στρατιώτες. Δημοσίευμα της εφημερίδας «Αργοναύτης» του Βατούμ, μας πληροφορεί, ότι στις 4-11-1912, με πρωτοβουλία του δάσκαλου Π.Ι. Φαχαντίδη, οι 380 Έλληνες του χωριού Κετσεβάν του Καρς προσέφεραν 525 ρούβλια, 58 ζεύγη περικνημίδων και άλλα είδη για τα στρατευμένα παιδιά της Ελλάδος.
Στις 8-10-1919 μεταφέρθηκαν με το πλοίο Ρέπουλη στην Καλαμαριά συνολικά 1.300 Καυκάσιοι, τους οποίους, μετά την απολύμανση, η Επιτροπή Περίθαλψης εγκατέστησε σε διαμορφωμένους στρατιωτικούς θαλάμους του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Αυτοί ίδρυσαν τον Σύλλογο Προσφύγων Ελλήνων Νοτίου Καυκάσου «Ο Καρσιώτης» στις 15-10-1919. Το Πρωτοδικείο στις 26-4-1921 ενέκρινε την αλλαγή του τίτλου από «Καρσιώτης» σε «Σύλλογο Καυκασίων Θεσσαλονίκης».
Το πρόβλημα της περίθαλψης και της στέγασης παρουσίασε δυσχέρειες, γι’ αυτό και οργανώθηκαν από τους ίδιους τους Καυκάσιους υπηρεσίες περίθαλψης. Επειδή τους θέριζε ο εξανθηματικός τύφος πάρθηκαν υγειονομικά μέτρα. Συστάθηκε Ειδική Επιτροπή στο λοιμοκαθαρτήριο, που εκλέχτηκε από τους ίδιους πρόσφυγες.
Μετά την ολιγόμηνη παραμονή τους στους προσφυγικούς καταυλισμούς της Θεσσαλονίκης, η Επιτροπή Περίθαλψης προώθησε εκείνους που επέζησαν σε διάφορα χωριά της Μακεδονίας και Θράκης. Πέρα από τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν με τις δημόσιες αρχές, είχαν τα επιτακτικά προβλήματα στέγασης, σίτισης και υγειονομικής περίθαλψης. Παρουσιάζονται αρκετά δημοσιεύματα εκείνης της εποχής τα οποία επιβεβαιώνουν την ύπαρξη αυτών των προβλημάτων.
Ο συγγραφέας σε ξεχωριστό κεφάλαιο παρουσιάζει πρωτοπόρους καυκάσιους πολιτικούς ηγέτες οι οποίοι άφησαν θετικό αποτύπωμα με την ανιδιοτελή βοήθειά τους προς όλους τους πρόσφυγες. Αναφέρει τον μηχανικό Δημήτρη Ευθυμιάδη, τον γιατρό Γιάννη Πασαλίδη, τον δάσκαλο Κώστα Γαβριηλίδη και τον συνεταιριστή Αλέξανδρο Μπαλτατζή.
Στη συνέχεια αναφέρει τα σημαντικότερα πορίσματα από τα συνέδρια των Καυκασίων που έγιναν σε διάφορες πόλεις της Ελλάδος. Όλα είχαν ως κύριο στόχο τη βελτίωση της ζωής των οικογενειών τους.
Τον Δεκέμβριο του 1924 ιδρύθηκε και τον Ιανουάριο του 1925 αναγνωρίστηκε από το Πρωτοδικείο ο «Σύλλογος Νεολαίας Καυκασίων Καλαμαριάς». Ανέπτυξε αξιόλογη πολιτιστική δράση και αφοσιώθηκε στην υπόθεση της συνέχειας της μόρφωσης των φοιτητών και αποφοίτων της μέσης εκπαίδευσης από τα ιδρύματα παιδείας της Ρωσίας, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, καθώς και στην αντιμετώπιση των προβλημάτων τους. Είχε εξαιρετική βιβλιοθήκη, χορευτικό και θεατρικό τμήμα.
Ο «Σύλλογος Καυκασίων Θεσσαλονίκης» μετονομάστηκε σε «Κεντρικό Σύλλογο Καυκασίων» το 1928. Αυτός καταργήθηκε το 1970 με απόφαση του Πρωτοδικείου, μετά από συνεχή λειτουργία 46 χρόνων (1924-1970). Τελικά, ο σύλλογος επανιδρύθηκε με την επωνυμία «Σύλλογος Καυκασίων Καλαμαριάς “Ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ”», με καθυστέρηση 24 χρόνων από τη διάλυσή του (15/8/1994). Οι κυριότερες εκδηλώσεις του συλλόγου, τα τελευταία 30 χρόνια ήταν:
Δεκάδες διαλέξεις επιφανών επιστημόνων, αλλά και δεκάδες παρουσιάσεις του θεατρικού, του χορευτικού και της χορωδίας του συλλόγου σε διάφορες πόλεις της Ελλάδος. Τα θεατρικά έργα Ταμάμα και Τρυγόνα ήταν τα πιο σημαντικά με 20 και 5 παραστάσεις αντίστοιχα. Άξιες αναφοράς εκδηλώσεις ήταν:
Ο εορτασμός των 80 χρόνων του «ΠΡΟΜΗΘΕΑ» (1924-2004) με την ξεχωριστή ποιητική αφιέρωση προς τον σύλλογο του αείμνηστου συγγραφέα Γιώργ. Ανδρεάδη.
Το 1ο Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα «Η Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού και η διαχρονική εξέλιξη του ζητήματος», που έγινε στις 11-13 Μαΐου 2007 στο δημοτικό θέατρο «Μελίνα Μερκούρη». Τον Μάιο του 2008 παρουσιάστηκαν τα πρακτικά αυτού του συνεδρίου στο δημοτικό θέατρο της οδού Χηλής.
«Η ΤΑΜΑΜΑ» ένα πραγματικό, δραματικό θεατρικό έργο, που έχει αναφορές στις «Λευκές Πορείες Θανάτου» και στον ξεριζωμό των Ελλήνων Ποντίων από τα πατρογονικά εδάφη. Επί 2,5 χρόνια (Ιανουάριος 2005-Μάϊος 2007), η θεατρική ομάδα του ΠΡΟΜΗΘΕΑ, έδωσε 20 παραστάσεις σε διάφορες πόλεις της Ελλάδος, τη μία στο αρχαίο θέατρο των Φιλίππων Καβάλας.
Η αναπαράσταση της άφιξης και αποβίβασης των προσφύγων στις 15-6-2007 στην παραλία της Αρεστούς, με κεντρικό τίτλο «Η Μεγαλύτερη Μέρα». Υπήρξε η μαζικότερη πολιτιστική εκδήλωση που γνώρισε μέχρι τότε η Καλαμαριά, αφού την παρακολούθησαν περισσότερα από 4.000 άτομα.
Στη συνέχεια ο συγγραφέας παρουσιάζει το ιστορικό των ανεπιτυχών αγώνων για απόκτηση ιδιόκτητου ανταλλάξιμου οικοπέδου για τον σύλλογο ή τη δωρεάν παραχώρηση στρατιωτικού κτίσματος στο πρώην στρατόπεδο Κόδρα, για μόνιμη στέγαση των τμημάτων του συλλόγου. Τελικά, ήταν ο Δήμος που φρόντισε για τη μόνιμη στέγαση του συλλόγου στα σημερινά γραφεία στην οδό Γεννηματά.
Ο συγγραφέας αναφέρεται στην αναγκαιότητα ανέγερσης «Μνημείου Αποβίβασης και Απολύμανσης Προσφύγων την περίοδο 1919-1924» στην παραλία της Αρετσούς, στη θέση της ανθοκομικής έκθεσης. Τόσο ο Δήμος όσο και πολλοί φορείς της Καλαμαριάς, σύλλογοι προσφυγικών σωματείων της Μακεδονίας, καθώς και μέσα μαζικής ενημέρωσης, πολύ συχνά προβάλλουν την κατασκευή ενός τέτοιου μεγαλοπρεπούς μνημείου, χωρίς όμως αποτέλεσμα μέχρι σήμερα.
Επίσης, παρουσιάζει τις τιμητικές διακρίσεις που πρόσφερε ο Σύλλογος Καυκασίων Καλαμαριάς σε εξέχουσες προσωπικότητες, αλλά και τις τιμητικές διακρίσεις προς τον σύλλογο και τους εκπροσώπους του, από άλλους φορείς.
Τέλος, καταγράφει τις εντυπώσεις του από ένα οδοιπορικό ταξίδι στον Πόντο και στον Καύκασο τον Αύγουστο του 2010. Το τοπίο δεν έχει να ζηλέψει σε τίποτε από τα αλπικά τοπία της Ελβετίας και Αυστρίας. Στην ύπαιθρο και στα χωριά παρατηρούνται κατεστραμμένα μοναστήρια, εκκλησίες και παλιά κτίρια. Ορισμένα που άντεξαν στον χρόνο χρησιμοποιούνται ως μουσεία, δημόσια κτίρια και επαγγελματικές στέγες, άλλα ως αχυρώνες και τυροκομεία. Στα απομακρυσμένα από τα αστικά κέντρα χωριά που βρίσκονται σε μεγάλο υψόμετρο, καθώς και στα χωριά του Κυβερνείου Καρς, υπάρχει ακόμη «καθυστέρηση».
Στον επίλογο ο συγγραφέας εκφράζει τις προσωπικές απόψεις του για τις ευθύνες των πολιτικών, αλλά και των συμμάχων μας εκείνης της περιόδου για την αποτυχία ίδρυσης της Δημοκρατίας του Πόντου. Χρέος μας είναι να βοηθήσουμε τη νεολαία μας να γνωρίσει καλύτερα τα ιστορικά στοιχεία και το παρασκήνιο της εποχής που οδήγησαν στη Γενοκτονία των 353.000 Ελλήνων Ποντίων, αλλά και των άλλων Ελλήνων της Ανατολής, καθώς και στον ξεριζωμό των υπόλοιπων προγόνων μας από την προγονική πατρίδα τους.
Ο συγγραφέας στηρίχθηκε σε 58 διαφορετικές πηγές για τη συγγραφή αυτού του ωραίου πονήματος των 342 σελίδων. Περισσότερες από 330 φωτογραφίες και πίνακες εμπλουτίζουν το περιεχόμενο αυτού του βιβλίου / λευκώματος το οποίο δεν πρέπει να λείψει από τη βιβλιοθήκη κάθε Καυκάσιου και όχι μόνον.
Ο Γιώργος Βαρυθυμιάδης
Ο Γιώργος Βαρυθυμιάδης, πρόεδρος της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος στην ομιλία του ανέφερε. Με ιδιαίτερη χαρά ανταποκρίθηκα στην πρόσκληση του φίλου τεμέτερον, Κώστα Χάρη, να σας μιλήσω σήμερα για το βιβλίο του που μόλις κυκλοφόρησε.
Είναι γεγονός, πως κάθε βιβλίο που αναφέρεται και καταγράφει πτυχές της πλούσιας Ιστορίας της ράτσας μας, προσθέτει ένα ακόμη λιθαράκι στο οικοδόμημα της Γνώσης, απαραίτητο συστατικό για τη διατήρηση του χρονικού συνεχούς που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Πολύ περισσότερο, όταν σημείο αναφοράς είναι η ιστόρηση της πορείας μιας μερίδας Ελλήνων Ποντίων από τις παρυφές του Καυκάσου, έως την οριστική εγκατάστασή τους στην Ελλάδα και μέχρι τις ημέρες μας. Ένας αιώνας αγώνων και περιπετειών, ή, όπως χαρακτηριστικά αποκαλεί ο συγγραφέας την επίμαχη χρονική περίοδο 1918-2019, Εκατοντάχρονη Οδύσσεια των Ελλήνων Ποντίων του Αντικαυκάσου και Καυκάσου.
Ο Κώστας Χάρης, όπως γίνεται φανερό μέσα από τις αράδες του έργου του, ένιωθε και νιώθει το βαρύ φορτίο της ευθύνης για την ανεύρεση και διάσωση του κατακερματισμένου αρχειακού υλικού των φορέων και οργανώσεων των συμπατριωτών μας Καυκασίων και τα αποτελέσματα της προσπάθειάς του, τα αποθέτει σε αυτό το αφιέρωμα.
Ο συγγραφέας δεν περιορίζεται μόνο στην έρευνα της συλλογικής δραστηριότητας των συμπατριωτών μας Καρσλήδων μετά την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα, αλλά με αφορμή αυτήν την έρευνα παρακολουθεί και καταγράφει την ιστορική διαδρομή εκατό περίπου ετών των Ελλήνων του Πόντου του Καρς σε συνάρτηση με τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα, που έλαβαν χώρα την περίοδο αυτή στην ευρύτερη περιοχή και καθόρισαν, αλλά και επέβαλαν τη δραματική αυτή διαδρομή. Δε διστάζει να κρίνει ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα, που επηρέασαν τη ζωή των προγόνων του και επιχειρεί τολμηρές αναλύσεις, πάντοτε σε συνάρτηση με τις κοινωνικοπολιτικές πεποιθήσεις του, τις οποίες με θάρρος, συνέπεια και ευθύνη υπηρετεί.
Ο ίδιος μας εξηγεί το κίνητρό του ως εξής: «Ήθελα να αποδώσω τον οφειλόμενο φόρο τιμής στη μνήμη των πρωτεργατών Ελλήνων Καρσλήδων, που πρωτοστάτησαν στην πνευματική και κοινωνική πρόοδο των συμπατριωτών τους».
Το άκρως ενδιαφέρον βιβλίο γραμμένο με μεράκι και αίσθημα ευθύνης, έρχεται ως πολύτιμη ψηφίδα να συμπληρώσει το ανάγλυφο, της ακόμη και σήμερα εν πολλοίς άγνωστης ιστορίας, των συμπατριωτών μας από τις γειτονιές του μυθικού Καυκάσου.
Μιας ιστορίας και μιας περιπέτειας, που από την πρώτη στιγμή δε διέφυγε της προσοχής, αλλά και της στοχευμένης αναφοράς από ανθρώπους του πνεύματος και της διανόησης, μεταξύ των οποίων και ο Νίκος Καζαντζάκης που έγραψε «πόνεσα την αιώνια σταυρωμένη ράτσα μου που κιντύνευε πάλι στο προμηθεϊκό βουνό του Καυκάσου. Δεν ήταν ο Προμηθέας, ήταν η Ελλάδα καρφωμένη πάλι από το κράτος και τη βία και φωνάζει. Φωνάζει όχι τους θεούς, φωνάζει τους ανθρώπους, τα παιδιά της να τη σώσουν».
Για το ίδιο το βιβλίο, το περιεχόμενό του, την αξία του και περαιτέρω ανάλυση θεμάτων, είναι βέβαιο ότι θα αναφερθούν εισηγητές πλέον ενδεδειγμένοι και αρμόδιοι. Από πλευράς μου και εκ μέρους της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος, εύχομαι στο συμπατριώτη μας Κώστα Χάρη, καλοτάξιδο το βιβλίο του και ο ίδιος να συνεχίσει με το γνωστό ζήλο, αυταπάρνηση και συνέπεια τον αγώνα του από το δικό του μετερίζι, για την ανάδειξη, διάσωση και διάδοση πτυχών της Ιστορίας του Πόντου.
Φίλε Κώστα Χάρη, σε ευχαριστούμε για τη σημαντική συμβολή σου στην καταγραφή της ιστορίας μας και στη διατήρηση της μνήμης.
Ο Κώστας Γαβρίδης
Ο Κώστας Γαβρίδης, επίτιμος γενικός γραμματέας της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος και επίτιμος πρόεδρος της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης, στην ομιλία του μεταξύ άλλων επισήμανε.
Ο Κώστας Θ. Χάρης, ένιωθε στους ώμους του βαρύ το φορτίο της ευθύνης για ανεύρεση και διάσωση του διάσπαρτου αρχειακού υλικού των συλλογικών φορέων των συμπατριωτών του Καυκασίων, φορτίο που αποθέτει σε αυτό το αφιέρωμα – λεύκωμα. Ο συγγραφέας δεν περιορίζεται μόνο στην έρευνα της συλλογικής δραστηριότητας των συμπατριωτών του Καρσλήδων μετά την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα, αλλά με αφορμή αυτήν την έρευνα ιχνηλατεί την ιστορική διαδρομή εκατό περίπου ετών των Ελλήνων του Πόντου του Καρς σε συνάρτηση με τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα,, που έλαβαν χώρα την περίοδο αυτή στην ευρύτερη περιοχή και καθόρισαν αλλά και επέβαλαν τη δραματική αυτή διαδρομή. Δεν διστάζει να κρίνει ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα, που επηρέασαν τη ζωή των προγόνων του και επιχειρεί τολμηρές αναλύσεις, πάντοτε σε αρμονία με τις κοινωνικοπολιτικές προσωπικές πεποιθήσεις του, τις οποίες με θάρρος, συνέπεια και ευθύνη υπηρέτησε σε όλη του τη ζωή.
Ο ίδιος εξηγεί το κίνητρό του ως εξής: «Ήθελα να αποδώσω τον οφειλόμενο φόρο τιμής στη μνήμη των πρωτεργατών Ελλήνων Καρσλήδων, που πρωτοστάτησαν στην πνευματική και κοινωνική πρόοδο των συμπατριωτών τους».
Η Θεανώ Καπέτη
Στην ομιλία της η Θεανώ Καπέτη, μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, ανέφερε. Εκ μέρους του ΚΚΕ, χαιρετίζουμε τη σημαντική αυτή προσπάθεια του αγαπητού συντρόφου μας Κώστα Χάρη και ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδο το βιβλίο του και να αποτελέσει παράδειγμα και για άλλες παρόμοιες πρωτοβουλίες.
Μέσα από τις σελίδες της συγκεκριμένης έκδοσης, αναδεικνύεται ο πολιτιστικός και πολιτισμικός πλούτος των Ποντίων, και πώς αυτός έγινε κατορθωτό να διατηρηθεί μέχρι τις μέρες μας, χάρη στην κοπιαστική προσπάθεια των εκατοντάδων πολιτιστικών Συλλόγων που έδρασαν και δρουν όλα αυτά τα χρόνια σε όλη τη χώρα, και ιδιαίτερα στην περιοχή μας.
Τέτοια κοπιαστική προσπάθεια έγινε και από το δικό σας Σύλλογο εδώ στην Καλαμαριά, με τη στήριξη και την εθελοντική προσφορά των μελών σας εδώ και δεκαετίες, με τις πρωτοβουλίες και τις αποφάσεις που πάρθηκαν από όσους βρέθηκαν στη διοίκηση του Συλλόγου. Ζητήματα που αποτυπώνονται εκτενώς από το πλούσιο αρχειακό υλικό που υπάρχει στην έκδοση, το οποίο δεν είναι χρήσιμο μόνο για τα μέλη του Συλλόγου, αλλά και για κάθε μελετητή του ποντιακού στοιχείου και της λειτουργίας και δράσης των Πολιτιστικών Συλλόγων.
Το κύριο, όμως, θεωρούμε πως είναι, ότι ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να δει σε βάθος πλευρές της πολύπαθης ιστορίας των Ποντίων, να διαπιστώσει τις πραγματικές αιτίες των όσων διαδραματίστηκαν, και να εξάγει χρήσιμα συμπεράσματα για το σήμερα.
Ειδικά η νέα γενιά παιδιών, που συσπειρώνονται στους Ποντιακούς Πολιτιστικούς Συλλόγους, έχει σημασία να σκύψουν πάνω από αυτές τις πλευρές της ιστορίας των προγόνων τους. Γιατί μ’ αυτό τον τρόπο ο ποντιακός πολιτισμός και η ιστορία, δεν αντιμετωπίζεται ως κάτι μουσειακό που απλώς να τον τιμάμε. Αποκτάει ζωντάνια στο σήμερα και δίνει τη δυνατότητα διατήρησης και εξέλιξής του. Γιατί δεν έχει σημασία να ξέρεις να χορεύεις αν δεν γνωρίζεις την ιστορία του κάθε χορού, να τραγουδάς αν δεν γνωρίζεις τους στίχους, την εποχή, τις συνθήκες που γράφτηκαν αυτοί, να μιλάς ποντιακά αν δεν κατανοείς την προέλευση, τον τρόπο χρήσης, το νόημα που αποκτούν οι λέξεις, να πραγματοποιείς τα έθιμα αν δεν γνωρίζεις το συμβολισμό τους. Έτσι και η ιστορία των ποντίων, χρειάζεται γνώση και κατανόηση, γιατί εκτός των άλλων αποτελεί και τη βάση πάνω στην οποία οικοδομήθηκε η γλώσσα, οι παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα.
Από αυτή τη σκοπιά έχει ξεχωριστή σημασία η εμβάθυνση της μελέτης της ιστορίας και πριν τη γενοκτονία και τον ξεριζωμό, και ο πολλαπλασιασμός των όσων προσπαθειών έχουν γίνει μέχρι σήμερα.
Βέβαια, η σύγχρονη ιστορία των Ποντίων, από τη γενοκτονία και μετά, έχει τη δική της ξεχωριστή σημασία και αξία. Και η σημασία αυτή διαπιστώνεται από το γεγονός ότι όλα αυτά τα 100 και πλέον χρόνια καταβλήθηκαν μεγάλες προσπάθειες, ώστε τα γεγονότα της εποχής να απογυμνωθούν από την ουσία τους, να συγκαλυφθούν τα πραγματικά τους αίτια και οι διδαχές της Ιστορίας να μη γίνουν κτήμα των Ποντίων, και γενικότερα του ελληνικού λαού.
Η γενοκτονία, η προσφυγιά και η εγκατάσταση στον Ελλαδικό χώρο, οι κακουχίες στη νέα πατρίδα που μόνο φιλόξενη δεν ήταν, οι διώξεις χιλιάδων αγωνιστών – προοδευτικών – κομμουνιστών Ποντίων την περίοδο του μεσοπολέμου, της κατοχής, του εμφυλίου και τις επόμενες δεκαετίες, ο νέος ξεριζωμός και η μετανάστευση δεκάδων χιλιάδων στην Ευρώπη, την Αμερική και την Αυστραλία, η μετανάστευση των παλιννοστούντων τη δεκαετία του ’90 στη χώρα μας… Όλα αυτά δεν μπορούν να ειδωθούν ξεκομμένα από την ταξική ανάλυση της ιστορίας. Δεν μπορούν να βγουν στέρεα συμπεράσματα αν δεν εντάξουμε τα γεγονότα στις γενικότερες εξελίξεις κάθε περιόδου.
Από αυτή τη σκοπιά, χωρίς να κάνουμε εκτεταμένη ιστορική ανάλυση – εξάλλου και στο βιβλίο υπάρχουν πολλά στοιχεία και αναφορές – νομίζουμε ότι έχει σημασία να επισημάνουμε ορισμένα καίρια ζητήματα.
Πιάνοντας το νήμα από τη γενοκτονία, όπως και στο βιβλίο, χρειάζεται να κρατήσουμε τους βασικούς παράγοντες που συνετέλεσαν σ’ αυτήν, οι οποίοι είναι:
1). Η άνοδος του τουρκικού αστικού εθνικισμού. Καθώς η ανερχόμενη τουρκική αστική τάξη διεκδικούσε το έθνος - κράτος της στο πλαίσιο της οθωμανικής αυτοκρατορίας, το χτύπημα των βασικών ανταγωνιστών της (κύρια της ελληνικής και αρμενικής αστικής τάξης) αποτελούσε απαραίτητη προϋπόθεση για την εδραίωση της κυριαρχίας της στον συγκεκριμένο γεωγραφικό - οικονομικό χώρο.
Καθώς οι εθνικές μειονότητες αξιοποιούνταν από τις αντίστοιχες άρχουσες τάξεις τους ως ασπίδα και μοχλός πίεσης για την προώθηση των δικών τους συμφερόντων, τις εξέθεταν άμεσα στα πυρά του εκάστοτε αντιπάλου.
Εξάλλου οι σφαγές, οι εθνοκαθάρσεις, οι προσφυγοποιήσεις, οι αναγκαστικές αφομοιωτικές πολιτικές κ.ο.κ. ήταν κοινός παρονομαστής στα Βαλκάνια (και όχι μόνο), όπου οι λαοί πλήρωσαν με το αίμα τους τις μεγαλοϊδεατικές επιδιώξεις των εθνικών αστικών τάξεών τους.
2). Οι επιδιώξεις της αστικής τάξης της Ελλάδας. Με τις βλέψεις του ελληνικού κεφαλαίου στραμμένες στην ιδιαίτερα πλούσια περιοχή της Μικράς Ασίας, ο Πόντος ερχόταν σε «δεύτερη μοίρα». Έτσι, υποτιμήθηκε η οργάνωση ή η βοήθεια οποιασδήποτε μορφής προς τον Πόντο. Η προέλαση του ελληνικού στρατού στα ενδότερα της Τουρκίας (κάνοντας τον «χωροφύλακα» των αγγλογαλλικών συμφερόντων στην περιοχή) σίγουρα υπονόμευσε - αν δεν σφράγισε - την τύχη των ελληνικών πληθυσμών του Πόντου, αλλά και γενικότερα.
3). Οι επιδιώξεις και επιλογές της ελληνικής άρχουσας τάξης του Πόντου. Οι ιδιαίτερες (και καμιά φορά αντικρουόμενες) επιδιώξεις στους κόλπους της ποντιακής πολιτικής - οικονομικής - θρησκευτικής ηγεσίας είχαν ως αποτέλεσμα μια σειρά από κινήσεις, οι οποίες εν τέλει άφησαν έκθετο και ανυπεράσπιστο τον ποντιακό λαό. Σε αυτό, μεταξύ άλλων, συνέδραμε και η πεποίθηση πως η λύση στο ζήτημα του Πόντου θα ερχόταν από «τα έξω» και από «τα πάνω», ως αποτέλεσμα δηλαδή της παρέμβασης των λεγόμενων «Μεγάλων Δυνάμεων» και όχι από τις ίδιες τις δυνάμεις του ποντιακού λαού (σε συνεργασία ενδεχομένως και με άλλους λαούς της περιοχής).
Επιπλέον, οι σφοδρότατοι ανταγωνισμοί μεταξύ της ελληνικής και αρμενικής αστικής τάξης όχι μόνο υπονόμευσαν μια ενδεχόμενη κοινή τους δράση, αλλά συχνά κατέληγαν ακόμα και σε συγκρούσεις μεταξύ ποντιακών και αρμενικών ένοπλων σωμάτων.
4). Οι ενδοϊμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί στην περιοχή. Η Γενοκτονία των Ποντίων σχετίζεται άμεσα με τις ενδοϊμπεριαλιστικές συγκρούσεις, που έλαβαν χώρα για τη νομή της κλυδωνιζόμενης οθωμανικής αυτοκρατορίας, στο πλαίσιο και του γενικότερου πολέμου για την αναδιανομή των παγκόσμιων αγορών και πλουτοπαραγωγικών πηγών.
Σε μια σύγκρουση όπου οι αντίπαλες αστικές τάξεις (ελληνική και τουρκική) στρατεύτηκαν πίσω από αντίπαλα ιμπεριαλιστικά στρατόπεδα (της Αντάντ και των Κεντρικών Δυνάμεων αντίστοιχα), οι λαοί της περιοχής δεν αποτελούσαν τίποτε περισσότερο παρά κρέας για τα κανόνια των αντιπάλων, διαπραγματευτικά χαρτιά και πιόνια σε μια γεωστρατηγική σκακιέρα.
Ακόμα και όταν κορυφώθηκε το δράμα του ποντιακού λαού, οι κανονιοφόροι και οι πρεσβείες των ισχυρών καπιταλιστικών κρατών της Ευρώπης και των ΗΠΑ δεν έκαναν απολύτως τίποτε για να εμποδίσουν τις σφαγές ή για να σώσουν τους ανθρώπους που κινδύνευαν. «Όλα αυτά διαδραματίζονταν μπροστά στα μάτια των πρεσβευτών των ξένων δυνάμεων», αναφέρει ένας Πόντιος αντάρτης στην αυτοβιογραφία του, «και αυτοί αδιαφορούσαν!». Αντιθέτως, όπως έγραψε ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος, «οι άθεοι κομμουνιστές (δηλαδή οι Σοβιετικοί) εφάνησαν περισσότερον χριστιανοί από τους "χριστιανούς" Αγγλογάλλους», στέλνοντας πλοία και μεταφέροντας τους δοκιμαζόμενους πληθυσμούς στην ασφάλεια.
Και, βέβαια, αυτή η “αδιαφορία” από τη μία και η “στήριξη” από την άλλη, φάνηκε και τις επόμενες δεκαετίες.
Την ώρα που όσοι Πόντιοι έφτασαν στην Ελλάδα βρέθηκαν αντιμέτωποι:
-με την απαξίωση του ελληνικού αστικού κράτους και του πολιτικού του προσωπικού (φιλελεύθερου, κεντρώου και δεξιού),
-στοιβαγμένοι όπως - όπως σε συνοικισμούς – γκέτο.
-παραδομένοι στην άγρια εκμετάλλευση των καπιταλιστών (που «άδραξαν» την ευκαιρία, ρίχνοντας τα μεροκάματα και περιορίζοντας δικαιώματα και κατακτήσεις της εργατικής τάξης συνολικά) κ.λπ.
-απροστάτευτοι απέναντι στους πατριδοκάπηλους φασίστες της εποχής που τους αποκαλούσαν χυδαία «τουρκόσπορους» και κραύγαζαν για τον «εξαγνισμό» των πόλεων από την παρουσία τους, οργανώνοντας δολοφονικά πογκρόμ στους συνοικισμούς τους.
Την ίδια ώρα οι Πόντιοι που βρέθηκαν στη Σοβιετική Ένωση, έζησαν με ασφάλεια, είχαν σπίτι και δουλειά, σχολείο για τα παιδιά τους, στηρίχθηκαν για να διατηρήσουν και να αναπτύξουν τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους, πρόκοψαν και πολλοί μεγαλούργησαν και βραβεύτηκαν από τη Σοβιετική εξουσία για τα επιτεύγματά τους στην εργασία, την επιστήμη, τον αθλητισμό και τον πολιτισμό.
Εμείς, φίλες και φίλοι, το ΚΚΕ, νοιώθουμε περήφανοι, γιατί το Κόμμα μας αποτέλεσε το μοναδικό, πραγματικό αποκούμπι των προσφύγων, πρωτοστάτησε στους αγώνες και τις διεκδικήσεις τους, καταπολεμώντας την τακτική του διαίρει και βασίλευε της αστικής τάξης.
«Η Ελλάδα δεν διαιρείται σε ντόπιους και πρόσφυγες», έγραφε χαρακτηριστικά ο «Ριζοσπάστης» στις 7/9/1929. «Η Ελλάδα διαιρείται σε πλούσιους και φτωχούς, σε ανθρώπους που δε δουλεύουν και ζουν και σε ανθρώπους που ολημερίς και ολονυχτίς δουλεύουν και δεν μπορούν να ζήσουν (...) ο καθένας πρέπει να διαλέξει μεταξύ του πλουσίου πρόσφυγα που συνδυάζεται με τον πλούσιο ντόπιο και του φτωχού πρόσφυγα που σύντροφό του θα έχει τον φτωχό ντόπιο εργάτη ή αγρότη».
Στην ίδια κατεύθυνση συνεχίσαμε και όλα τα επόμενα χρόνια και σήμερα. Γι’ αυτό το ΚΚΕ στηρίζει σταθερά, με κάθε τρόπο και μορφή, τον αγώνα για την ανάδειξη και τη στήριξη από το ελληνικό κράτος της πολιτιστικής και πνευματικής δραστηριότητας των Ποντίων, της αναγνώρισης της γενοκτονίας των Ποντίων, και βρίσκεται δίπλα στον οργανωμένο ποντιακό χώρο σε κάθε δίκαιη διεκδίκηση του, μακριά από αντιδραστικές εθνικιστικές ρητορικές μίσους. Όπως στέκεται και στο πλευρό των χιλιάδων ομογενών, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην πατρίδα μας ύστερα από τη διάλυση της ΕΣΣΔ και εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα αποκατάστασης.
Από τότε μέχρι και σήμερα, με αυτή τη ματιά, την ταξική, αντιμετωπίζουμε τα πράγματα, μελετάμε τις εξελίξεις, εξάγουμε συμπεράσματα, στηρίζουμε τα αιτήματα των Ποντίων.
Γιατί η ίδια η ιστορία των Ποντίων, είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν το ίδιο πράγμα: Ότι όλοι οι λαοί της περιοχής μας, έχουν βρεθεί στη δίνη των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών για το μοίρασμα και το ξαναμοίρασμα του κόσμου από τους ισχυρούς της γης, που μοναδικό σκοπό είχαν και έχουν την αύξηση της κερδοφορίας των μονοπωλιακών τους ομίλων.
Επιβεβαιώθηκε σε κάθε περίπτωση ότι οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι δεν αποτελούν κάποιο φυσικό φαινόμενο, δεν οφείλονται στην ιδιοσυγκρασία των ηγετών, ούτε στις θρησκευτικές, φυλετικές ή άλλα διαφορές, αλλά είναι αποτέλεσμα αυτών ακριβώς των ανταγωνισμών, που οι λαοί τους έχουν πληρώσει με διωγμούς, νεκρούς, προσφυγιά, μετανάστευση, φτώχια, εκμετάλλευση.
Η ιστορία έχει δείξει ότι οι λαοί δεν έχουν κανένα συμφέρον να ακολουθήσουν τους αστούς και τα καλέσματά τους, είτε σε καιρό ειρήνης είτε πολέμου. Αντίθετα, το συμφέρον τους είναι να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους, να χαράξουν το δικό τους δρόμο.
Γι’ αυτό και σήμερα, που ο ελληνικός λαός μαζί με τους λαούς των γειτονικών κρατών βρίσκονται στη δίνη των ανταγωνισμών, με νέους πολέμους να ξεσπούν και τον κίνδυνο μιας γενικότερης ανάφλεξης στην περιοχή να είναι ορατός, δεν πρέπει να επιλέξουν ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο αλλά να χαράξουν το δικό τους δρόμο. Να διεκδικήσουν:
-τη μη συμμετοχή και εμπλοκή της Ελλάδας στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο στην Ουκρανία, σε άλλες στρατιωτικές αποστολές έξω από τα σύνορα της χώρας, την απεμπλοκή από τον πόλεμο στην Παλαιστίνη ο οποίος πάει να οδηγήσει σε μια νέα γενοκτονία, με εκατομμύρια πρόσφυγες και ξεριζωμένους,
-το κλείσιμο των αμερικανοΝΑΤΟϊκών βάσεων, που ειδικά αυτή την περίοδο χρησιμοποιούνται και για να στηρίζεται το κράτος – δολοφόνος του Ισραήλ και να αιματοκυλιέται ο Παλαιστινιακός λαός, τον τερματισμό του πολέμου και την αναγνώριση του παλαιστινιακού κράτους με βάση τα σύνορα του 1967.
-την αποδέσμευση από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Οι λαοί ένα συμφέρον έχουν, να παλέψουν για την ανατροπή της αστικής εξουσίας που το μόνο που μπορεί να τους προσφέρει είναι νέα βάσανα, οικοδομώντας έναν νέο ομορφότερο και ανθρώπινο κόσμο.
Σ’ αυτόν τον κόσμο λέμε εμείς ότι θα βρει τελικά και την πατρίδα που αναζητά ο κατατρεγμένος Πόντιος που είναι πρόσφυγας από τη γέννησή του, και που βλέπει τους κόπους της ζωής του να πηγαίνουν χαμένους, όπως χαρακτηριστικά περιγράφεται στο γνωστό ποντιακό τραγούδι «Πατρίδα μ’ αραεύω σε».
Η Αικατερίνη Κουμλίδου
Στην ομιλία της μεταξύ άλλων η Αικατερίνη Κουμλίδου, Φιλόλογος – Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας, ανέφερε. Η ΜΝΗΜΗ ΕΙΝΑΙ ΧΡΕΟΣ. Πρωτίστως θέλω να ευχαριστήσω το Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού Καλαμαριάς, τον Σύλλογο Καυκασίων Καλαμαριάς, Ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ, καθώς και τον συγγραφέα κ. Κώστα Χάρη για την τιμή και την εμπιστοσύνη τους να συμμετέχω σ’ αυτήν την εκδήλωση, καθώς και όλους εσάς για την παρουσία σας.
Η μνήμη είναι χρέος, μέγιστο χρέος όλων μας. Και ο κ. Κώστας Χάρης πραγματοποίησε το μέγα χρέος του με αυτό το βιβλίο του που σήμερα παρουσιάζεται στο κοινό. Μια Οδύσσεια συγγραφική, ιστορική, εθνική που στόχο έχει τη διατήρηση της μνήμης όχι μόνο από τις πηγές, που είναι πολλές και κατατοπιστικές, αλλά και από την προφορική παράδοση, την ομιλούσα ιστορία, θεμέλιο και αυτή της ιστορικής γνώσης. Έργο ζωής θα το περιέγραφα το πόνημά αυτό του συγγραφέα, αφιερωμένο στον Πόντο και τους ηρωικούς κατοίκους της περιοχής του Αντικαυκάσου και Καυκάσου.
Παρακολούθησα τα τελευταία χρόνια τις άοκνες προσπάθειές του για αναζήτηση και συγκέντρωση μέσα από το αρχειακό και διάσπαρτο υλικό, τις πληροφορίες εκείνες που εμπεριστατωμένα αποδίδουν την αλήθεια και φωτίζουν τις αιτίες του ξεριζωμού των Ελλήνων της περιοχής. Στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου του προσπαθεί να καταδείξει τις ευθύνες των πολιτικών παραγόντων της Ελλάδας, καθώς και των παρεμβάσεων των ξένων δυνάμεων, χωρίς να αγνοεί και τις καθυστερήσεις, την πανσπερμία απόψεων και την αναποφασιστικότητα των ηγητόρων της συνολικής τοπικής ηγεσίας του Πόντου, πολιτικής, οικονομικής και θρησκευτικής.
Καταγράφονται από τον συγγραφέα τα γεγονότα με τέτοιον τρόπο ώστε να εντάσσονται στο κοινωνικο - πολιτικό και οικονομικό γίγνεσθαι της εποχής, τα οποία καλύπτουν μια μεγάλη χρονικά περίοδο της ιστορίας των Ποντίων του Καρς, τα οποία και συσχετίζει με τις δραματικές καταστάσεις, που έλαβαν χώρα στην ευρύτερη περιοχή, βασισμένος σ’ ένα πλήθος αποδεικτικών στοιχείων που χρησιμοποιεί για να αποδώσει και να ερμηνεύσει τις αιτίες τους.
Το ιστορικό πλαίσιο του πρώτου μέρους του βιβλίου, που τοποθετεί την έρευνά του, ξεκινάει από το τέλος του 18ου αι. και εκτείνεται ως την Μικρασιατική καταστροφή. Περίοδο που ο σύσσωμος ο Ελληνισμός προσπάθησε να σταθεί μέσα από τους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες του εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ξανά στα πόδια του με αξιοπρέπεια και υπερηφάνεια.
Τα κυριότερα ιστορικά γεγονότα της περιόδου φωτίζονται υπό το πρίσμα των ποικίλων μεταβολών που οι πόλεμοι, οι κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές συνθήκες και οι μεταναστεύσεις δημιούργησαν. Αρχικά ο συγγραφέας καταγράφει και αναλύει τις πληροφορίες, που έχει στη διάθεσή του, καθώς και την προέλευσή τους, εντάσσοντας τον αναγνώστη άμεσα στη γεωγραφία της περιοχής, στα ιδιαίτερα γεωλογικά στοιχεία της και την οικονομία. Μας διαφωτίζει για τον πληθυσμό, τις ασχολίες και τον τρόπο ζωής των κατοίκων παραθέτοντας συγκριτικά στατιστικά στοιχεία για τις δημογραφικές εξελίξεις της επαρχίας Καρς Αντικαυκάσου και τις διοικητικές της διαιρέσεις και τις πληθυσμιακές απογραφές των αμιγώς ελληνικών χωριών. Κατατοπίζει τον μελετητή του έργου του με ευκρίνεια καταθέτοντας πληθώρα στοιχείων και ντοκουμέντων που παρουσιάζονται χρονολογικά.
Στην συνέχεια καταλογραφεί τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα: όπως η επανάσταση του 1821, ο Κριμαϊκός πόλεμος, οι συνέπειες της συνθήκης του Βερολίνου, οι συνέπειες των Βαλκανικών πολέμων και του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, οι συνέπειες της παράδοσης του Καρς στους Τούρκους. Τοποθετεί την έναρξη της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου το 1918 και τα αποτελέσματα της Συνθήκης του Νεϊγύ και της Συνθήκης των Σεβρών στο ζήτημα του Πόντου, και τέλος παρουσιάζει τα δραματικά γεγονότα της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Ένα σημαντικό κεφάλαιο που ακολουθεί αναφέρεται στις σκληρές περιπέτειες των Ελλήνων Καρσλήδων του Πόντου από την έναρξη του Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, τις οποίες λεπτομερώς ερμηνεύει εντάσσοντάς τες στα πολεμικά και πολιτικά γεγονότα της εποχής και ιδιαίτερα στα συμβαίνοντα στην περιοχή του Πόντου.
Η άτακτη μετανάστευση των Καρσλήδων που είχε ήδη ξεκινήσει ήδη από την εποχή του Χαρ. Τρικούπη το 1895, συνεχίστηκε κατά το 1912-13, κατά το 1914 , μετά τη συνθήκη του Νεϊγύ το 1919, κορυφώθηκε με τη Μικρασιατική Καταστροφή και ολοκληρώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Ας σημειωθεί ότι στα παραπάνω ιστορικά πολεμικά γεγονότα και εξορμήσεις οι Έλληνες Καυκάσιοι συμμετείχαν ως εθελοντές σε πολλά στρατιωτικά εκστρατευτικά σώματα της Ελλάδας. Και έκαναν εράνους προς ενίσχυση των αγωνιζομένων Ελλήνων καταδεικνύοντας τον αγνό πατριωτισμό τους.
Μετακινήσεις Ελλήνων Καρσλήδων προσφύγων έγιναν προς την Ελλάδα αλλά και προς το Βατούμ και τη νότια Ρωσία. Παρά τις επιφυλάξεις των Ελλήνων Ποντίων στην Α΄ Εθνοσυνέλευση του Καρς το 1919 και κάτω από δυσμενείς πολιτικο - στρατιωτικές συνθήκες, που εξελίσσονταν με τρομακτική ταχύτητα πλειοψηφικά αποφασίστηκε η μετανάστευση. Μετανάστευση που έγινε σε τρεις κυρίως φάσεις με πολλά προβλήματα και καθυστερήσεις στην υλοποίησή της, που επέδρασαν αρνητικά στην πορεία ζωής των Ελλήνων Καρσλήδων του Πόντου.
Η Α΄ έξοδος κατοίκων της περιοχής έλαβε χώρα μετά τη συνθήκη Μπρεστ- Λιτόφσκ το 1918 και έγινε στο Κουμπάν στα νότια της Ρωσίας. Η πείνα, οι αρρώστιες και οι στερήσεις αποδεκάτισαν τους πρόσφυγές Καρσιώτες. Η τουρκική απειλή για κατάληψη του Καρς από τους Τούρκους το φθινόπωρο του 1919 επέβαλε λόγω συνθηκών την μετακίνηση 30.000 χιλιάδων Ελλήνων Καρσλήδων στο Βατούμ, μετανάστευση που κράτησε επί ένα χρόνο. Όσοι δεν μετακινήθηκαν γνώρισαν την Τουρκική κατοχή.
Η Β΄ έξοδος προς το Βατούμ ξεκίνησε το 1920 και ολοκληρώθηκε το 1921. Έγινε οργανωμένα και μαζικότερα και με μικρότερες απώλειες.
Η Γ΄ έξοδος των Καρσλήδων, έγινε με τα τρένα και με προορισμό το Βατούμ. Όσοι επέμεναν να παραμείνουν στις θέσεις τους αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν αργότερα την περιοχή άτακτα και να αντιμετωπίσουν την βάρβαρη τουρκική αγριότητα.
Στο σημείο αυτό γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στο μαρτύριο των προσφύγων, το οποίο επιδεινώθηκε, επίσης, από πάσης φύσης προβλήματα τόσο κατά τη διαδικασία αποχώρησή τους και κατά την επιβίβασή τους στα ατμόπλοια, όσο και κατά την αποβίβασή τους στα παράλια της Ελλάδας, όπου ένας νέος σκληρός αγώνας επιβίωσης τους περίμενε.
Ο συγγραφέας επισημαίνει τη αμφιλεγόμενη στάση των πολιτικών και οικονομικών παραγόντων σε Πόντο και Ελλάδα, που κατά τη γνώμη του πάσχισαν ποικιλοτρόπως να αποτρέψουν την επιστροφή των Καρσλήδων, επειδή ήθελαν να τους χρησιμοποιούν ως διαπραγματευτικό χαρτί για τις πολιτικοοικονομικές επιδιώξεις τους στην περιοχή.
Στη συνέχεια ο συγγραφέας για να ισχυροποιήσει την ερμηνεία των απόψεών του παρουσιάζει μέσα από πηγές τις διαμάχες εκείνες μεταξύ των εκφραστών των εκ διαμέτρου αντίθετων απόψεων επί του θέματος της μετανάστευσης από τον Πόντο στην Ελλάδα. Για την κατανόηση αυτής της στάσης παραθέτει αυτούσιους τους διαλόγους, που διημείφθησαν στην Εθνοσυνέλευση των Ποντίων στο Βατούμ, απ’ όπου διαφαίνεται τόσο η ευθύνη των οργάνων της Εθνοσυνέλευσης και του Εθνικού Συμβουλίου των Ποντίων του Βατούμ όσο και η στάση της Ελλαδικής Κυβέρνησης και ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων.
Ακολούθως εκτίθενται οι κάκιστες συνθήκες της μετανάστευσης που συντέλεσαν στον αποδεκατισμό των Καρσλήδων. Πολλοί πέθαναν στο Καρς, άλλοι κατά τη διαδρομή, άλλοι στα κέντρα υποδοχής και άλλοι στο λιμάνι του Βατούμ περιμένοντας τη μεταφορά τους στην Ελλάδα. Ένα 60% μόλις έφτασε στην Ελλάδα. Ωστόσο υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις στο θέμα και αυτό καθιστά αδύνατη την ακριβή προσέγγιση του αριθμού των νεκρών.
Κατά τον συγγραφέα εκκρεμεί ένα συνέδριο που θα ερευνήσει σε βάθος τις ευθύνες των αστών Ελλήνων ιθυνόντων του Πόντου και της Ελλάδας για τους μαζικούς θανάτους των Ελλήνων Ποντίων Καρσλήδων το διάστημα 1918-1921. Θεωρεί ότι οι Έλληνες Καρσλήδες αποπροσανατολίστηκαν από την προπαγάνδα τοπικών ιθυνόντων αλλά και της ελληνικής αποστολής και δεν μπόρεσαν να οργανωθούν έγκαιρα για να υπερασπιστούν τον τόπο τους ή να υποχωρήσουν με ασφάλεια στα νότια της Ρωσίας, όπως έγινε με την μετοίκηση των 90.000 χιλιάδων Ελλήνων από τον ανατολικό Πόντο. Ζητά την σε βάθος έρευνα και ανάλυση της αλήθειας για το Ποντιακό Ζήτημα στο όνομα της δικαίωσης των χιλιάδων νεκρών του Καρς Αντικαυκάσου, του Καυκάσου, της Ουκρανίας και της Σοβιετικής Ένωσης.
Επικρίνει την μετατόπιση της ερμηνείας του αποδεκατισμού των προσφύγων στο ιδεολογικό πολιτικό επίπεδο , καθώς και της χρήσης της θεωρίας των δύο άκρων και της εξίσωσης φασισμού με τον σοσιαλισμό. Υπερασπίζεται των ενεργειών στήριξης των προσφύγων από την Σοβιετική Ρωσία. Κατά τον συγγραφέα θα ήταν ωφελιμότερη η σύμπραξη με τη νεαρή τότε σοβιετική εξουσία, επειδή οι δυο λαοί είχαν κοινά κοινωνικά και ταξικά συμφέροντα.
Επικρίνει ωστόσο και την πανσπερμία των απόψεων των διαφόρων ποντιακών ομάδων που δεν οδήγησαν σε βιώσιμη λύση το ζήτημα του Πόντου. Και ενώ η αρχική πρόταση Βενιζέλου για ίδρυση Ομόθρησκου Ομόσπονδου Δυαδικού Κράτους Ποντίων και Αρμενίων απορρίφτηκε, οι αρνητικές εξελίξεις. που εν τω μεταξύ σημειώθηκαν στο ζήτημα του Πόντου, οδήγησαν εν τέλει στην ομόφωνη ψήφιση από την Εθνοσυνέλευση της εν λευκώ ανάθεσης της λύσης του ζητήματος στον Ελ. Βενιζέλο τον Ιούνιο του 1920.
Ο Πόντος χάθηκε κάτω από την ασταθή πολιτική, οικονομική και θρησκευτική ηγεσία του Πόντου και της Ελλάδας. Με τη συνθήκη των Σεβρών και τον ορισμό των συνόρων Αρμενίας - Τουρκίας το 1920 κάθε προσπάθεια για Ομόσπονδη Δημοκρατία Πόντου και Αρμενίας ναυάγησε. Ένα κεφάλαιο τρισχιλιόχρονης ένδοξης ιστορίας έκλεισε άδοξα και οριστικά.
Συμπερασματικά καταλήγει πως οι Έλληνες στις περιοχές του Πόντου, Καυκάσου και της Μικράς Ασίας εγκαταλείφθηκαν για τα συμφέροντα της αστικής τάξης της Ελλάδας και των συμμάχων της.
Στα επόμενα κεφάλαια γίνεται εκτενής λόγος για την ίδρυση του κεντρικού συλλόγου των προσφύγων με την αρχική ονομασία «ο Καρσιώτης», ο οποίος και διαχειριζόταν την πρώτη εγκατάσταση Καρσλήδων στην Καλαμαριά, που το 1919 μετονομάστηκε σε «Σύλλογος των προσφύγων Ελλήνων του Νότιου Καυκάσου, ο Καρσιώτης». Παραθέτει στοιχεία της εγκατάστασης ανά περιοχή των προσφύγων, των τραγικών συνθηκών διαβίωσης, καθώς και της περίθαλψής τους όπως ανακύπτουν από τα αρχεία των συλλόγων.
Αναφέρεται εκτενώς στην ίδρυση του Φιλεκπαιδευτικού Συνδέσμου Καυκασίων, στην ίδρυση της βιβλιοθήκης, καθώς και της Ίδρυσης Εκπαιδευτικού Ταμείου που συνέβαλε στις περαιτέρω σπουδές της νεολαίας από το πενιχρό βαλάντιο των προσφύγων Καρσλήδων και μόνο με κύριο στόχο και σκοπό την πνευματική καλλιέργεια των προσφύγων.
Αναδεικνύει πρωτοπόρους Καυκάσιους πολιτικούς και παρουσιάζει τη συμβολή τους και το έργο τους στην επίλυση των προβλημάτων των προσφύγων και την ένταξή τους στην πατρίδα, όπως: του Δημ. Ευθυμιάδης, του Γιάννη Πασσαλίδη, του Κώστα Γαβριηλίδη, του Αλέξανδρος Μπαλτατζής κ.ά..
Καταγράφει τα οκτώ σημαντικά Συνέδρια των Καυκασίων της περιόδου 1920-1928, που στόχο είχαν εφ’ ενός την καταγραφή των προβλημάτων των προσφύγων και αφετέρου την προβολή των αιτημάτων τους προς την ελληνική πολιτεία απαιτώντας συγκεκριμένες λύσεις.
Ολοκληρώνει την παρουσίαση των δράσεων των Καρσλήδων με την ίδρυση Συλλόγου Νεολαίας Καυκασίων Καλαμαριάς το 1924 -1971 αποτελεί μια ακόμη αξιοσημείωτη προσπάθεια της προσφυγικής νεολαίας για πολιτιστική δράση, που δυστυχώς όμως μια σειρά περιπετειών οδήγησαν στην διάλυσή του και τελικά στην επανίδρυσή του εικοσιτέσσερα χρόνια μετά από συλλογικές άοκνες προσπάθειες.
Το βιβλίο είναι πλούσιο σε φωτογραφικό υλικό απ’ όλες τις διαδρομές των Καρσλήδων από τον Πόντο ως τα σήμερα με τους σταθμούς εγκατάστασής τους στην πατρίδα, τις πολύμορφες δραστηριότητές τους, την πλούσια λαογραφία τους, την ενδιαφέρουσα εκκλησιαστική ιστορία και τα καμπαναριά της, και τέλος την σύγχρονη πολύ - επίπεδη παρουσία τους στην κοινωνία της Καλαμαριάς αλλά και ευρύτερα.
Αρκετά ιστορικά στοιχεία παρατίθενται συνδεδεμένα και με την προσωπική και άκρως ενδιαφέρουσα οικογενειακή ιστορία της οικογένειας του συγγραφέα, τις προσωπικές εμπειρίες του και την έντονη συμμετοχή του στους συλλόγους μέσα από διαφορετικούς ρόλους και το εκεί σημαντικό έργο του.
Το υλικό που συγκέντρωσε ο συγγραφέας θα εύχομαι να αποτελέσει βάση και βοήθημα για περαιτέρω ερμηνεία και ανάλυση των γεγονότων από τους μελετητές στο μέλλον, επειδή προσεγγίζει τα θέματά του παρουσιάζοντας στοιχεία λεπτομερή μέσα από πονήματα μελετητών και από άμεσες πηγές για να ενισχύει την προσωπική αλλά όχι υποκειμενική ερμηνεία των γεγονότων.
Εξέφρασε με το πόνημά του τη συλλογική επιθυμία και την ευθύνη που έχουμε όλοι μας για τη διάσωση των στοιχείων της ιστορίας μας και απέδωσε φόρο τιμής στους γεννήτορες μας. Και επειδή η γνώση της ιστορίας είναι καθήκον μας και η μνήμη χρέος μας προσωπικό, μέσα από την καταγραφή αυτή αφήνει παρακαταθήκη στις νέες γενιές, ιστορικών και πολιτιστικών στοιχείων που θα γίνουν αντιστάθμισμα σε όποια υποβάθμιση διαχρονικών αξιών του πολιτισμού μας στο μέλλον.
Τέλος εύχεται η Παποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδας που φέτος κλείνει 20 χρόνια δράσης και η ΔΙ.ΣΥ.Π.Ε. να καταφέρουν να έχουν μια ενιαία πατριωτική γραμμή στην προώθηση της αναγνώρισης της Γενοκτονίας των Ελλήνων και να αποτρέψουν την πολυδιάσπαση του χώρου. Το μήνυμα του βιβλίου είναι ότι ο ποντιακός Ελληνισμός του Καυκάσου και Αντικαυκάσου ως άλλος Προμηθέας έπεσε ξανασηκώθηκε και στάθηκε στα πόδια του και μεγαλούργησε στην Ελλάδα, παλεύοντας αποφασιστικά και αποτελεσματικά.
Όποιος ξεχνάει το παρελθόν του είναι καταδικασμένος να το ξαναζήσει. Η μνήμη είναι χρέος ες αεί. Και όπως έλεγε ο αρχαίος τραγικός ποιητής μας, ο Ευριπίδης: «Όλβιος, όστις ιστορίας έσχε μάθησιν». Μακάριος όποιος από την ιστορία παίρνει μαθήματα.
Ο Κώστας Χάρης
Την εκδήλωση έκλεισε ο συγγραφέας του βιβλίου Κώστας Χάρης, ο οποίος στην ομιλία του ανέφερε. Το Αφιέρωμα - Λεύκωμα «Η Εκατοντάχρονη Οδύσσεια των Ελλήνων Ποντίων του Αντικαυκάσου και Καυκάσου 1918-2019» παραδίδεται από τον υποφαινόμενο, ως λιτό μνημόσυνο στη μνήμη των αδικοχαμένων προγόνων μας και σε εκείνους που καίγονται από τη φλόγα της νοσταλγίας των χαμένων πατρίδων, στους απογόνους τους, που γεννήθηκαν εδώ, καθώς και σ’ όλους εκείνους που πονούν από την εθνική περιπέτεια της εκρίζωσης του ελληνισμού από την πανάρχαια κοιτίδα του, περιπέτεια που συγκλόνισε ολόκληρο το Έθνος.
Τα προσωπικά βιώματα μου, μέσα από την πορεία των 90 χρόνων της ζωής μου, μου έδωσαν την ώθηση να ξεκινήσω να γράφω το αφήγημα αυτό. Κινητήριος δύναμη ήταν η συνείδηση του χρέους που απέρρεε από την ανάγκη να αποδοθούν μέσα από τις καταγεγραμμένες μνήμες, εμπειρίες και αφηγήσεις, τα τραγικά ιστορικά γεγονότα στα οποία ενεπλάκησαν κατά τον 19ο και 20ο αιώνα παρά την θέλησή τους οι Έλληνες Πόντοι Καρσλήδες και Καυκάσιοι πρόσφυγες, εντεύθεν και εκείθεν του Αιγαίου, όπου χιλιάδες έχασαν τη ζωή τους και πολλοί δεινοπάθησαν.
Η επιθυμία μου να ασχοληθώ με την έρευνα και τη συγκέντρωση του αρχειακού ιστορικού υλικού που αφορούσε τις πρωτοβουλίες και τα έργα των συλλογικών οργάνων των ποντίων, που ζούσαν στην περιοχή του Καρς Αντικαυκάσου, Καυκάσου και στην Ελλάδα ήταν μια επίπονη και χρονοβόρα προσπάθεια.
Το υλικό αυτό, υπάρχει διάσπαρτο σε διάφορα αρχεία κρατικών υπηρεσιών, πολιτιστικών φορέων, ιδιωτών, βιβλίων και αλλού.
Προσπάθησα μέσω της συλλογής και της μελέτης, να προσεγγίσω και να φωτίσω με κριτικό τρόπο, πλευρές της στρατηγικής και της τακτικής που ακολουθήθηκαν από τους οικονομικούς, πολιτικούς και θρησκευτικούς παράγοντες του Πόντου και της Ελλάδας, για το «Ζήτημα του Πόντου και τη μεταναστευτική πολιτική τους».
Η ιστορική, κοινωνική συγκυρία και οι συνθήκες του 19ου και 20ου αιώνα, στις οποίες έζησαν οι οικογένειες των παππούδων, των γονιών μας και των παιδιών τους, ήταν από κάθε πλευρά τραγικά δύσκολη. Αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι μιας πολυτάραχης εποχής που συγκρούονταν (και συγκρούονται) γεωπολιτικά συμφέροντα των μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ και των Κεντρικών δυνάμεων της Ευρώπης, στην Νότια Ρωσία, Μικρά Ασία, Βαλκάνια, Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική, που επηρέασαν και διαμόρφωσαν την πορεία της ζωής των ανθρώπων που κατοικούν στις παραπάνω περιοχές.
Η θυσία των προγόνων μας στο βωμό των άνομων συμφερόντων, μας άφησε μία δεσμευτική πολιτική παρακαταθήκη, την οποία θα πρέπει να αναδείξουμε στις πραγματικές διαστάσεις της και να μην την προσπερνούμε. Πρέπει να εργαζόμαστε με συνέπεια για την ειρήνη και τη γέφυρα της φιλίας των λαών, ενάντια στους πολέμους για να μην επαναλαμβάνονται οι σύγχρονες γενοκτονίες και νέοι ξεριζωμοί των λαών.
Με τις σκέψεις αυτές προτείνουμε στον Δήμο Καλαμαριάς και στην Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδος, να ενδιαφερθούν να ανεγερθεί, μνημείο που να θυμίζει την οδυνηρή περίοδο της αποβίβασης των ξεριζωμένων προσφύγων στη γη της Αρετσού Καλαμαριάς τα έτη 1919-1924.
Η Α΄ έκδοση του βιβλίου Αφιέρωμα - Λεύκωμα διατίθεται από τον συγγραφέα δωρεάν αποκλειστικά υπέρ του Συλλόγου Καυκασίων Καλαμαριάς «Ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ» και έχει χρηματοδοτηθεί η έκδοση, από το ΙΑΠΕ του Δήμου Καλαμαριάς.
Θεωρώ υποχρέωσή μου να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στους φίλους και συμπατριώτες μου συνταξιούχους Καρσλήδες: Δικηγόρο Γιάννη Αποστολίδη, πρόεδρο της «Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης», τον φιλόλογο Κοσμά Ζαγγελίδη, τη φιλόλογο αγγλικών Γιούλη Γεωργιάδου, τη σύζυγό μου Αναστασία, τον αδελφό μου Σοφοκλή και την κόρη μου Φωτεινή, οι οποίοι με ενδιαφέρον και προθυμία διάβασαν τα κείμενά μου και με βοήθησαν με τις φιλολογικές, μεθοδολογικές, δεοντολογικές και νομικές παρατηρήσεις τους.
Ευχαριστώ θερμά τον φίλο και συμπατριώτη μου δικηγόρο Κώστα Γαβρίδη, πρώην πρόεδρο της «Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης» και Γενικό Γραμματέα της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδας (ΠΟΕ) που δέχτηκε να προλογίσει το πόνημά μου.
Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στον Πρόεδρο του ΙΑΠΕ Ανανία Τσιραμπίδη που επιμελήθηκε με προσοχή και ευαισθησία το βιβλίο αυτό, σεβόμενος τις προσωπικές απόψεις και επιθυμίες μου.
Ευχαριστώ την χορωδία μας και τον μαέστρο Στεφανίδη Γιώργο. Ευχαριστώ θερμά τους κ.κ.: Πατέρα Μιχαήλ, Εκπρόσωπο της Μητρόπολης Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς, Δαρδαμανέλη Γιάννη Δήμαρχο Καλαμαριάς, Κουτσούμπα Δημήτρη, Γενικό Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ, Οικονομίδη Χριστόδουλο, πρώην Δήμαρχο Καλαμαριάς, Παρχαρίδη Γιώργο, πρώην Πρόεδρο της ΠΟΕ, Πετανίδη Χρήστο Πρόεδρο του Συλλόγου «ΠΡΟΜΗΘΕΑ» που χαιρέτησαν την προσπάθειά μου αυτή.
Επίσης, ευχαριστώ θερμά τους παρουσιαστές του βιβλίου: Τσιραμπίδη Ανανία, Πρόεδρο του ΙΑΠΕ Δήμου Καλαμαριάς, Βαρυθυμιάδη Γιώργο, Πρόεδρο της ΠΟΕ, Γαβρίδη Κώστα, Πρώην Γενικό Γραμματέα της ΠΟΕ, Καπέτη Θεανώ, Μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Κουμλίδου Αικατερίνη Φιλόλογο - Διδάκτωρ κοινωνιολογίας, Φόρη Πεταλίδη δημοσιογράφο, συντονιστή και όλους εκείνους που βοήθησαν να πραγματοποιηθεί η σημερινή εκδήλωση της παρουσίασης του βιβλίου. Ευχαριστώ και όλους εσάς, που μας τιμάτε με την παρουσία σας.
Στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Κώστα Χάρη, παραβρέθηκαν εκπρόσωποι της πολιτικής, της αυτοδιοίκησης, αλλά και ποντιακών συλλόγων, ο βουλευτής Β’ Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ Λεωνίδας Στολτίδης, ο πρώην δήμαρχος Αμπελοκήπων Κώστας Σαπρανίδης, ο πρώην δήμαρχος Πολίχνης Κώστας Θεοδωρίδης, ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Καλαμαριάς Δημήτρης Κυρατζής, ο Αβραάμ Περσίδης, επικεφαλής της παράταξης «Η Καλαμαριά που μας αξίζει», ο δημοτικός σύμβουλος Γιώργος Παπαδόπουλος, ο πρώην πρόεδρος του ΙΑΠΕ Σωτήρης Γεωργιάδης, οι εκπρόσωποι της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης, Νίκος Κοτανίδης και Παναγιώτα Νικολαΐδου μέλη του διοικητικού συμβουλίου, ο Παύλος Τσακαλίδης πρώην αντιπρόεδρος της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης, ο Χριστόφορος Μιχαηλίδης από τον Σύλλογο Ποντίων Λαυρίου «Ο Μιθριδάτης», ο Δημήτρης Μάγκος εκ μέρους του Πανελλήνιου Συλλόγου Αλληλεγγύης Συνταξιούχων ΔΕΗ, ο κ. Καπετάνγιάννης από το Σύλλογο Πολιτών Κελλαρίου Όρμου «Μικρό Έμβολο», και πολίτες της Καλαμαριάς.
