Τα βιβλία που αναφέρονται στην ποντιακή διάλεκτο, των Παναγιώτας (Γιώτας) Ζ. Ιωακειμίδου και Γεωργίου Κ. Χατζόπουλου και το βιβλίο του δεύτερου «Η Ελληνίδα Γυναίκα του Πόντου», που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Μαλλιάρης - Παιδεία, παρουσιάστηκαν την Τετάρτη 18 Οκτωβρίου 2023, ώρα 18.30 μ.μ., στον Πολυχώρο Μαλλιάρης - Παιδεία «Ανατόλια», Δ. Γούναρη 39, στην περιοχή της Καμάρας στη Θεσσαλονίκη.
Συγκεκριμένα, παρουσιάστηκαν τα βιβλία: Νέο Λειτουργικό Συντακτικό της Ποντιακής Διαλέκτου με ασκήσεις. Νέο εγχειρίδιο Εκμάθησης της Ποντιακής Διαλέκτου σε 31 Απλά Μαθήματα για Αρχάριους – Βιβλίο Πρώτο. Χρηστικό Λεξικό – Δάνειες Λέξεις στην Ποντιακή Διάλεκτο. Η Ελληνίδα Γυναίκα του Πόντου.
Η παρουσίαση
Ο υπεύθυνος τύπου των εκδόσεων ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ – παιδεία Φώτης Κουτσαμπάρης, αφού καλωσόρισε τους συμμετέχοντες στην εκδήλωση, διάβασε τον χαιρετισμό του Γεωργίου Κ. Χατζόπουλου, ο οποίος δεν μπόρεσε να παρευρεθεί λόγω ανωτέρας βίας.
Στο γραπτό μήνυμα του ο Γεώργιος Χατζόπουλος, ανέφερε. Πρώτα πρώτα θα θέλαμε να εκφράσουμε τις εγκάρδιες ευχαριστίες μας προς τις εκδόσεις Μαλλιάρης Παιδεία, που ανέλαβαν με θέρμη την έκδοση των 4 βιβλίων, που σήμερα παρουσιάζονται: Το Χρηστικό Λεξικό με τις Δάνειες Λέξεις στην Ποντιακή Διάλεκτο, Το Νέο Εγχειρίδιο Διδασκαλίας της Ποντιακής Διαλέκτου, Το Λειτουργικό Συντακτικό της Ποντιακής Διαλέκτου και την Ελληνίδα Γυναίκα του Πόντου, με την αγαστή και άοκνη συνεργασία της εκλεκτής συναδέλφου κ. Παναγιώτας Ιωακειμίδου.
Δεύτερον όλους εσάς, αλλά και τους απανταχού της γης Ποντίους και φιλοποντίους, που μας κάνουν την τιμή να μας διαβάζουν.
Τρίτον τον συμπατριώτη καθηγητή Ηλία Πετρόπουλο του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης, που εισήγαγε στη Σχολή του τη διδασκαλία της Ποντιακής Διαλέκτου.
Αναμφίλεκτα η συγγραφή και των τεσσάρων βιβλίων δεν υπήρξε καρπός των τελευταίων χρόνων.
Η ιδέα κυοφορούνταν εδώ και καιρό.
Η σκέψη για να δουν το φως της δημοσιότητας ήταν ένα επιτακτικό χρέος προς τις ρίζες μας, αφού την ποντιακή διάλεκτο τη θηλάσαμε μαζί με το μητρικό μας γάλα.
Αυτό το βαρύτατο χρέος αντάμα με τον προφητικό λόγο του αειμνήστου δασκάλου Ιορδάνη Βαμβακίδη «Η Ποντιακή Διάλεκτος δεν έχει το κουράγιο να πεθάνει» ήταν ο ευσταλής οίακας για την κατάθεση της ψυχής μας.
Ομολογούμε ότι δε μας άγγιξε καθόλου το ταπεινό κίνητρο της ενίσχυσης του βαλαντίου μας, ώστε να επιδοθούμε στην άνοδο του κακοτράχαλου Γολγοθά της συγγραφής. Διήλθαμε νύχτες λευκές ουκ ολίγες, βασανιστήκαμε, δοκιμαστήκαμε, όμως τίποτε απ’ όλα αυτά δε μας εμπόδισε, ώστε να αποφύγουμε την πνευματική κόπωση.
Μακριά από αυτολιβανισμό δώσαμε όχι το περίσσευμα της ψυχής μας, αλλά ατόφια την ψυχή μας, ώστε η ποντιακή διάλεκτος να παύσει να είναι του ριξιμιού στη σκέψη των μικρόψυχων και μισόκαρδων, αλλά ένας αδιάψευστος πρεσβευτής της ελληνικότητας της ποντιακής ψυχής.
Δεν επαιρόμεθα ότι οδεύσαμε προς την τελειότητα – άλλωστε errare humanum est – αλλά σεμνά πιστεύουμε ότι καταθέσαμε αρραγές λιθάριον στη διάσωση της ποντιακής διαλέκτου από τη μανία του παντοκαταλύτη χρόνου.
Απευθυνθήκαμε στα Ελληνικά Πανεπιστήμια, γιατί όχι και του Εξωτερικού, ώστε να υποβληθούν στον κόπο να δεχθούν να διδάσκεται στις Φιλοσοφικές Σχολές η Ποντιακή Διάλεκτος, γνήσια απόγονος της αρχαιοελληνικής λαλιάς. Δεν ξέρουμε αν αγγίξαμε ευήκοα ώτα.
Προτιθέμεθα να προβούμε, αν ο Θεός το θέλει, στην ολοκλήρωση της διδασκαλίας της Ποντιακής Διαλέκτου με τη συγγραφή μιας νέας λειτουργικής Γραμματικής, αν και αρκετά κεφάλαιά της διαλαμβάνονται στα ήδη εκδοθέντα πονήματα.
Δε θέλουμε να σας καταπονήσουμε περισσότερο. Θα κλείσουμε με τις θερμότατες ευχαριστίες μας προς όλους εκείνους οι οποίοι συνέβαλαν, ώστε τα 4 πονήματα να δουν το φως της δημοσιότητας, αλλά και προς εκείνους, που δε θα τα αφήσουν να αραχνιάζουν στα ράφια της βιβλιοθήκης τους, κρατώντας έτσι ακοίμητο το καντήλι της μνήμης προς τις ρίζες μας.Να είσθε καλά για τον κόπο που κάνατε να παρευρίσκεσθε σήμερα εδώ.
Η Γιώτα Ιωακειμίδου
Στη συνέχεια η Γιώτας Ιωακειμίδου, αφού ευχαρίστησε όλους όσους συμμετείχαν στην παρουσίαση των βιβλίων, μεταξύ τόνισε:
Η ποντιακή διάλεκτος καταγράφτηκε και συνειδητοποιήθηκε μετά το διωγμό των Ελλήνων του Πόντου, αρχές του 20ου αιώνα. Ήταν μια προφορική γλώσσα που σωζόταν στο διάβα των χιλιάδων χρόνων. Αν δεν καταγράψουμε και δεν αφήσουμε εγχειρίδια της διδασκαλίας της, δεν θα έχουμε νέους ομιλητές της πλούσιας ποντιακής διαλέκτου.
Μιλώντας για το «Χρηστικό Λεξικό - Δάνειες Λέξεις στην Ποντιακή Διάλεκτο» η Γιώργα Ιωακειμίδου ανέφερε. Δεν πρέπει να μας ξενίζει το γεγονός ότι στη διάλεκτο του Πόντου εμφιλοχώρησαν ξένες λέξεις, όπως τουρκικές, σανσκριτικές, ρωσικές, ιταλικές, λατινικές, αρμενικές, περσικές, αραβικές, κουρδικές, γεωργιανές, βενετικές, σλαβικές και αγγλικές.
Ήταν εύλογο να συμβεί κάτι τέτοιο, αφού ο Πόντος, λόγω της γεωγραφικής του θέσης και των πλουτοπαραγωγικών πηγών του, υπήρξε σταυροδρόμι λαών. Παρ’ όλα αυτά η Διάλεκτος του Πόντου διατήρησε τον δεσμό της με την αρχαία ελληνική γλώσσα, νόμιμη κόρη της οποίας αναμφίβολα είναι, όπως αποδεικνύεται περίτρανα τούτο από την παράθεση των σχετικών λέξεων.
Γιατί η ποντιακή έχει φοβερή γλωσσοπλαστική και αφομοιωτική ικανότητα. Διατηρεί αλώβητη τη φυσιογνωμία της. Αφομοιώνει τις ξένες λέξεις. Τις εντάσσεις στο κλητικό της σύστημα. Παράγει νέες λέξεις: ουσιαστικά, επίθετα, ρήματα. Τις εξελληνίζει.
Το υπόβαθρο της ποντιακής είναι κατά βάση Ιωνικό, με ομηρικά στοιχεία. Αποκτά τελική μορφή κατά την αλεξανδρική εποχή και έχει επιδράσεις από την μεσαιωνική.
Εμείς, η τρίτη γενιά είμαστε ίσως η τελευταία γενιά βιωματικής γνώσης της ποντιακής διαλέκτου. Για να μη χαθεί η διάλεκτος μας, πρέπει να φροντίσουμε να κάνουμε νέους ομιλητές και αυτό μπορεί να γίνει μέσω βιβλίων και εγχειριδίων.
Η Γιώτα Ιωακειμίδου δίδασκε για χρόνια εθελοντικά την ποντιακή διάλεκτο στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας (ΠΑΜΑΚ), ενώ εξακολουθεί να την διδάσκει διαδικτυακά σε Έλληνες της Αυστραλίας.
Οι ρίζες μας είναι η ιστορία μας, η γλώσσα μας, τα ήθη, τα έθιμά μας, ο πολιτισμός μας. Χαίρομαι πολύ που υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για την ποντιακή διάλεκτο από νέους φοιτητές στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο, που διδάσκω για δεύτερη χρονιά την ποντιακή διάλεκτο, κατέληξε.
Η Γιούλη Γεωργιάδου
Η Γιούλη Γεωργιάδου,εκπαιδευτικός μιλώνστας για την παρουσίαση των βιβλίων της Γιώτας Ιωακειμίδου, μεταξύ άλλων ανέφερε.
Τι πιο μεγάλη τιμή για έναν μαθητή να προταθεί, από τον ίδιο δάσκαλό του να τον παρουσιάσει σε μια τόσο σημαντική εκδήλωση, την παρουσίαση των βιβλίων του. Αποτελεί την πιο μεγάλη απόδειξη της καταλυτικής επιρροής του στην μάθηση και πρόοδο των μαθητών του, που είναι και οι δικαιότεροι αξιολογητές του.
Την Γιώτα Ιωακειμίδου την συνάντησα πριν λίγα χρόνια στα έδρανα του ΠΑΜΑΚ, όταν παρουσίαζα ένα δικό μου μονόπρακτο στους διαπιστευμένους από τον Πανελλήνιο Σύλλογο Πόντιων Εκπαιδευτικών για την διάσωση, διάδοση και μετάγγιση της διαλέκτου μας σε ενδιαφερόμενους φοιτητές. Όντας και η ίδια Εκπ-κός και διαθέτοντας και εγώ το ίδιο πάθος για την διάσωση της μητρικής μας γλώσσας ,διέκρινα γρήγορα πως πρόκειται για μια χαρισματική φιλόλογο, απόλυτα αφοσιωμένη στον κοινό στόχο του Συλλόγου μας ,με γνώσεις, μεράκι και μεταδοτικότητα και άρχισα να παρακολουθώ τα μαθήματά της με τους εκατοντάδες μαθητές της δια ζώσης στο ΠΑΜΑΚ και διαδικτυακά αργότερα και μέχρι σήμερα.
Δεν αποτελεί έκπληξη η παραγωγή τόσων σπουδαίων βιβλίων και βοηθημάτων, τόσο από την ίδια, όσο και από την συνεργασία της με τον πολύ καταξιωμένο Φιλόλογο και συγγραφέα Γιώργο Χατζόπουλο. Γιατί ενώθηκε η εμπειρία και η γνώση τους, με την έρευνα και ανάλυση της διαλέκτου μας, συνδέθηκε με τις δάνειες λέξεις, από άλλες ομιλούμενες γλώσσες της περιοχής του Πόντου και έτσι προχώρησαν στην από κοινού έκδοση του Νέου Εγχειρίδιου Διδασκαλίας της Ποντιακής διαλέκτου, ένα ακόμη βοήθημα-για αρχάριους εκπαιδευόμενους μαθητές. Και λέγεται Νέο, γιατί προηγήθηκε το πρώτο επίσημα διδασκόμενο Εγχειρίδιο από τους διαπιστευμένους του Συλλόγου μας Εκπαιδευτικούς, μία εκ των οποίων είναι και η ίδια η Συγγραφέας. Αυτό το νέο Εγχειρίδιο έρχεται να φέρει, σε μια πρώτη επαφή με την Ποντιακή διάλεκτο τους δεύτερης κυρίως γενιάς ενδιαφερόμενους μαθητές και να τους εξοικειώσει με αυτήν, έτσι ώστε να κατανοήσουν την λειτουργία της, εφόσον δεν έχουν οι ίδιοι ακούσματα στο περιβάλλον τους μια και η πρώτη γενιά που την έφερε στην Ελλάδα δεν είναι στην ζωή .Προχώρησαν ένα επίπεδο παραπάνω την εκμάθηση της διαλέκτου, γράφοντας το Νέο Λειτουργικό Συντακτικό Της Ποντιακής Διαλέκτου, ένα εξαιρετικά προσεγμένο και άρτιο βοήθημα, με τίτλο το Νέο Λειτουργικό Συντακτικό Της Ποντιακής Διαλέκτου που συμπληρώνει, επεξηγεί και κατευθύνει τον ενδιαφερόμενο να ολοκληρώσει και εμπεδώσει τις γνώσεις του. Πρόκειται για ένα χρήσιμο βοήθημα που λύνει ενδεχόμενες απορίες που προκύπτουν πάνω σε Γραμματικά και Συντακτικά θέματα-. Οι ασκήσεις που το συνοδεύουν βοηθούν συμπληρωματικά τον μαθητή να δοκιμάσει τις γνώσεις που απέκτησε, να μπει στην βάσανο της εφαρμογής βασικών κανόνων εκμάθησης της νέας διαλέκτου, οι οποίοι κανόνες ισχύουν για κάθε νέα διδασκόμενη γλώσσα.
Όντας ξενόγλωσση Εκπαιδευτικός η ίδια, γνωρίζω πως η Μεθοδολογία Εκμάθησης κάθε ξένης γλώσσας είναι ίδια. Δηλαδή, ακούω άγνωστους νέους για μένα ήχους της γλώσσας -διαλέκτου που θέλω να μάθω, τους επαναλαμβάνω μιμούμενη τον ομιλούντα και ταυτοποιώ το νόημα τους με το συγκεκριμένο αντικείμενο, την λέξη ή την σημασία που παίρνει στην συγκεκριμένη πρόταση Την έλλειψη του φυσικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο μιλιέται η κάθε γλώσσα, την αναπληρώνει ή ο Επιμορφωτής διδάσκων που αποτελεί με τη φυσική του παρουσία, το μοντέλο προς μίμηση, ή ένα ηχητικό μάθημα μέσω διαδικτύου, ή το θέατρο που δημιουργεί συνθήκες ανάλογες ενός πραγματικού περιβάλλοντος.
Τέλος θεωρώ προσωπικά, κορυφαία προσφορά στην Ποντιακή Διάλεκτο την ετυμολογική μελέτη και ανάλυση των λέξεων από τους δύο – Ερευνητές - Συγγραφείς του Φιλολόγου Γ. Χατζόπουλου και της Γιώτας Ιωακειμίδου του βιβλίου τους Δάνειες Λέξεις στην Ποντιακή Διάλεκτο. Η αξία του συγκεκριμένου πονήματος έγκειται στο γεγονός ότι γίνεται λεπτομερής διαχωρισμός και ανάλυση προέλευσης των Δάνειων λέξεων που διείσδυσαν στο Ποντιακό λεξιλόγιο, που ενσωματώθηκαν σ’ αυτό και χρησιμοποιούνται ,όχι μόνο σαν ιδιώματα, αλλά εξυπηρετούν ισότιμα την καθημερινή μας επικοινωνία. Το βιβλίο Ξένες λέξεις στην Ποντιακή Διάλεκτο ξεκαθαρίζει την προέλευση των ξένων λέξεων στην διάλεκτό μας, διαλύει τους ισχυρισμούς περί μη γνησιότητας λέξεων που υπάρχουν με την μορφή ιδιωμάτων, και τις αναγνωρίζει την αναγκαία επικράτησή τους, λόγω της μακραίωνης συμβίωσης των λαών της Ανατολής.
Το πλούσιο βιογραφικό των δύο Συγγραφέων εγγυάται όλα τα παραπάνω θα σας το παρουσιάσω εντελώς επιγραμματικά ,για να δώσω τον λόγο στην Γιώτα Ιωακειμίδου, την οποία θαυμάζω συμμεριζόμενη την αγωνία της να μη χαθεί η συνέχεια της Ποντιακής διαλέκτου.
Ακολούθως ο Φώτης Κουτσαμπάρης, διάβασε γραπτό κείμενο του Γεωργίου Χατζόπουλου, για το νέο βιβλίο του «Ελληνίδα Γυναίκα στον Πόντο».
Δύο υπήρξαν οι λόγοι, που επί δεκαετίες κυοφορούνταν στη σκέψη μου η συγγραφή πονήματος με τίτλο η «Ελληνίδα Γυναίκα του Πόντου».
Ο πρώτος λόγος ήταν να αποδομήσω το βάρβαρο έθιμο «το μάχ’ ή ματοκράτεμαν», που κάποιες γραφίδες το δικαιολόγησαν ως πρόφραγμα για την αποτροπή των συγκρούσεων στους κόλπους της πατριαρχικής ποντιακής οικογένειας, καθόλου πειστικό επιχείρημα, και ο δεύτερος ο πολυσχιδής ρόλος της Ελληνίδας του Πόντου: ο οικονομικός και ο κοινωνικός ρόλος της.
Η Ποντία Ελληνίδα δεν ήταν μόνο res, αλλά και το τσιτάν τ’ οσπιτί’ (= το πορτοφόλι του σπιτιού), η αιδοίη ταμίη κατά τον ποιητή των αιώνων Όμηρο. Ήταν ακόμη η παιδαγωγός και η ορθή ανατροφέας των παιδιών, αφού το λαχτόριν πουλία ’κί τερεί, ως μια ορθότατη ρήση, ιδιαίτερα, όταν, κακή τη μοίρα, συνέβαινε η απώλεια του συζύγου.
Ήταν ακόμη εκείνη, που έδινε τη λύση στη φλογερή επιθυμία του γιου της, που ήθελε να προβεί στη δημιουργία της ιερής οικογένειας, αλλά από σεμνότητα απέφευγε να το δηλώσει. Και σ’ αυτήν την περίπτωση το ρόλο του από μηχανής θεού τον έπαιζε η μάνα με τη δυναμική της φράση: «Γιαβρούμ’, μη στεναχωρεύκεσαι! ’Α παίρω απόψ’ τον κύρη σ’ και πάμε ’ς σο ψαλάφεμαν τη κουτσής τηνάν αγαπάς!».
Και στη δύσμοιρη ώρα της χηρείας η μάνα γινόταν και πατέρας. Γινόταν θυσία, υφιστάμενη την ταπείνωση και τον εξευτελισμό από τους κακοήθεις γηγενείς μετά την έλευση στη μητέρα Ελλάδα, ύστερα από τον ανήκουστο στην ανθρώπινη ιστορία ξεριζωμό.
Ήταν αυτή, που δε δίσταζε να αναλάβει τις πιο βαριές δουλειές όχι μόνο για να αναθρέψει τα ορφανά της, αλλά και για να τα οδηγήσει στα επίζηλα τεμένη της παιδείας, επιστρέφοντας στο ανήλιαγο στέκι της κατάκοπη, όμως με την ψυχή στητή κι ολόρθη.
Ήταν αυτή, που υπομονετικά υπέμενε τον ερχομό του ξενιτεμένου συζύγου, ως άλλη ομηρική Πηνελόπη, ακολουθώντας με βδελυγμία την ένωση με έναν νέο σύντροφο.
Ήταν αυτή που προσφερόταν ως εκούσια θυσία για τον μελλοθάνατο σύζυγο ως άλλη Άλκηστη του σκηνικού φιλοσόφου και τραγικού ποιητή Ευριπίδη, όπως εύγλωττα διαφαίνεται στο δημοτικό τραγούδι ο Γιάννες θ’ αποθάνει: «Τ’ εμ’ σά και τα καλέτερα, ήλιε μ,’ τ’ εσά ας είναι!». Ήταν η ξέχειλη αγάπη προς το αγωνιώδες αίτημα του συμβίου της για να του χαρίσει λίγο από τα χρόνια της για ν’ αποφύγει το θάνατο.
Ήταν αυτή που όδευε με τη θέλησή της στη θυσία ως άλλη Ιφιγένεια στην Αυλίδα του Ευριπίδη, όπως εύγλωττα διαφαίνεται στο κορυφαίο τραγούδι «Τη Τρίχας το γεφύριν» και στο οποίο εξαίρεται και η αδελφική αγάπη.
Ήταν αυτή που πρόσφερε την πενιχρή μπουκιά της στα βλαστάρια της για να τα προστατεύει από την επικίνδυνη αβιταμίνωση.
Ήταν αυτή που ζώστηκε τα άρματα ως αντάρτισσα και καπετάνισσα και στάθηκε δίπλα στον σύζυγό της, αλλά και ως ηγέτιδα για την υπέρμετρη αγάπη της προς την θεόδοτη ελευθερία και τη διάσωση της τιμής της.
Ήταν αυτή, που πρόσθεσε στις σελίδες της άτεγκτης ιστορίας ένα νέο Ζάλογγο για να αποφύγει την ατίμωση.
Ήταν αυτή που βύθισε το εγχειρίδιο στο στέρνο του βλασταριού της για να σώσει εκατοντάδες συνανθρώπους της από την ανελέητη σφαγή από τους απίστους και αιμοχαρείς τυράννους.
Ήταν αυτή που καταδιωκόμενη από τις Ερινύες για την πράξη της, διάβηκε τον κακοτράχαλο Γολγοθά της ζωής της με σαλεμένο το νου, δικαιωμένη όμως στη συνείδηση όλων εκείνων, που της χρωστούσαν τη ζωή τους.
Πάνω σ’ αυτούς τους άξονες και με βάθρα τα προσωπικά βιώματα, τις αφηγήσεις των τραγικών θυμάτων, αλλά και τα μνημεία του γλαφυρώτατου και περιθαύμαστου ποντιακού λόγου δομήθηκε το πόνημα της ταπεινότητάς μου «Η Ελληνίδα γυναίκα του Πόντου», πόνημα που γεννήθηκε στη σκέψη μου πριν από δεκαετίες περίπου και οικοδομήθηκε λιθάρι λιθάρι, ώστε να δοθεί στο φως της δημοσιότητας χάρη στην ευγενή προσφορά των εκδόσεων Μαλλιάρης - Παιδεία.
Αλλά στη σκέψη μου δεν είναι μόνο «Η Ελληνίδα του Πόντου». Ήδη σφυρηλατείται στο αμόνι της ψυχής μου και η Ελληνίδα η προσφυγοπούλα, που διάβηκε επάξια και διαβαίνει το κατώφλι της υψηλής Παιδείας καταλαμβάνοντας επίζηλους θώκους στον χώρο της επιστήμης και του πολιτισμού.
Δε θέλω να σας καταπονήσω περισσότερο. Θα κλείσω με την ειλικρινή εξομολόγησή μου. Αγαπώ και τα 40 βιβλία μου, μα «Η Ελληνίδα γυναίκα του Πόντου» είναι η ίδια η ψυχή μου, που σας την καταθέτω απόψε.
Ας είναι το ταπεινό αυτό πόνημά μου ένα νοερό ευλαβικό μνημόσυνο για τις Ελληνίδες εκείνες του Πόντου που σμίλεψαν ένα νέο Ζάλογγο για να αποφύγουν την αλλαξοπιστία και την ατίμωση. Σας ευχαριστώ από τα βάθη της ψυχής μου για την ευγενή καλοσύνη σας να με ακούσετε.
Μετά το τέλος των εισηγήσεων έγιναν ερωτήσεις προς τους εισηγητές και στη συνέχεια η συγγραφέας Γιώτα Ιωακειμίδου, υπέγραψε τα βιβλία της.
