Η παρουσίαση του συγγραφικού έργου του Γεωργίου Ζερζελίδη, «Το καλαντόνερον – Η Σωνίτσα – Το ψωμίν», τρία αριστουργήματα της ποντιακής λαογραφίας, στο ιδίωμα της Ματσούκας της Τραπεζούντας του Πόντου, που εξέδωσε σε έναν τόμο, η Επιτροπή Ποντιακών Μελετών, παρουσιάστηκαν από την Ένωση Ποντίων Ματσούκας στην Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης την Κυριακή 7 Μαΐου 2023, με την παρουσία κόσμου, αλλά και πρώην προέδρων της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης και της Ένωσης Ποντίων Ματσούκας.
Μέρος του κόσμου που παρακολούθησε τη εκδήλωση στην Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης
Η Ένωση Ποντίων Ματσούκας που χρηματοδότησε την έκδοση και η Επιτροπή Ποντιακών Μελετών, που ανέλαβε και υλοποίησε το εγχείρημα εξέδωσε στον 4ο τόμο από τα Ποντιακά Παράφυλλα της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών τα έργα «Το καλαντόνερον – Η Σωνίτσα – Το ψωμίν» του Γεώργιου Ζερζελίδη, στην ποντιακή διάλεκτο και απόδοση στην νεοελληνική, από τον Χριστόφορο Σ. Χριστοφορίδη και την Έλσα Γαλανίδου Μπαλφούσια.
Για να έχουν οι αθεράπευτα νοσταλγοί της πατρώας Πόντιας γης και του πολιτισμού των Ελλήνων του Πόντου, τα αριστουργήματα της ποντιακής λογοτεχνίας του Γεωργίου Ζερζελίδη, τόσο στην μητρική γλώσσα στην οποία έγραψε, αλλά και για όσους δεν την κατανοούν, και στην νεοελληνική, για να μπορούν να την διαβάσουν.
Την εκδήλωση παρουσίασε η Λένα Κουσαλίδου μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Ένωσης Ποντίων Ματσούκας, και χαιρετισμό απηύθυναν ο Χρήστος Μεντεσίδης, πρόεδρος της Ένωσης Ποντίων Ματσούκας, ο Δημήτρης Χριστοφορίδης, πρώην πρόεδρος της Ένωσης Ποντίων Ματσούκας, ο Γιώργος Λυσαρίδης τέως πρόεδρος της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης και ο Παναγιώτης Σελβιαρίδης ομότιμος καθηγητής ιατρικής του ΑΠΘ.
Μέρος του κόσμου που παρακολούθησε τη εκδήλωση στην Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης
Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν επίσης, ο πρόεδρος της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης Γιάννης Αποστολίδης, οι πρώην πρόεδροι και επίτιμοι πρόεδροι της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης Γιώργος Παρχαρίδης, Κώστας Γαβρίδης, οι πρώην πρόεδροι της Ένωσης Ποντίων Ματσούκας, Κώστας Μουρουζίδης, Βασίλης Ταρνανίδης, Γιάννης Μεντεσίδης, Παναγιώτης Μεντεσίδης, καθώς επίσης και μέλη των διοικήσεων των σωματείων της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης και της Ένωσης Ποντίων Ματσούκας. Επίσης παραβρέθηκαν ο Αλέξανδρος Εφραιμίδης, αντιπρόεδρος της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος (ΠΟΕ) και ο Παύλος Γαλεγαλίδης, πρόεδρος του Συνδέσμου Ποντιακών Σωματείων (ΣΠΟΣ) Θεσσαλονίκης της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος (ΠΟΕ).
Ο Φόρης Πεταλίδης, ο Γιάννης Τερζίδης και ο Χρήστος Μεντεσίδης
Την παρουσίαση του συγγραφικού έργου του Γεωργίου Ζερζελίδη, στη νέα σειρά της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών, που τιτλοφορείται «Ποντιακά Παράφυλλα 4» έκαναν ο Γιάννης Τερζίδης, εκπαιδευτικός και ο Φόρης Πεταλίδης, δημοσιογράφος, που διάβασε την εισήγηση της Έλσας Γαλανίδου – Μπαλφούσια, η οποία δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στην εκδήλωση.
Ο Φόρης Πεταλίδης
Μάλιστα ο Φόρης Πεταλίδης, αναφέρθηκε με ιδιαίτερη συγκίνηση στην αρχή της εκδήλωσης, στο μυθιστόρημα του Γεωργίου Ζερζελίδη «Η Σωνίτσα», η οποία είναι η πραγματική ιστορία του παππού του Γιώργου Πετρίδη, η μητέρα του οποίου Σωνίτσα, πρωταγωνίστρια του βιβλίου, πέθανε στην γέννα του, στο χωριό Ζάβερα της Ματσούκας της Τραπεζούντας του Πόντου.
Όπως είπαν, η απόδοση στην ποντιακή και στην νεοελληνική στο ίδιο βιβλίο, βοηθάει τον αναγνώστη Πόντιο και μη, να κατανοήσει καλύτερα αυτά τα σημαντικά ποντιακά δημιουργήματα.
Ο Γιάννης Τερζίδης
Ο Γιάννης Τερζίδης
Στην ομιλία του μεταξύ άλλων ο Γιάννης Τερζίδης, ανέφερε: Μια ματιά στο κείμενο θα πείσει τον καθένα, πως ο Γεώργιος Ζερζελίδης μας ανοίγει το παράθυρο στον πολιτισμό και τη γλώσσα του παππού μας. Την τόσο δική μας, και τόσο άγνωστη. Ναι άγνωστη. Επιχειρείστε να διαβάσετε το Ποντιακό κείμενο, χωρίς να ρίχνετε κλεφτές ματιές στο γλωσσάρι. Η γλωσσική πενία των σημερινών Ποντίων είναι κάτι αδιαμφισβήτητο και απολύτως αναμενόμενο.
Πώς φτάσαμε εδώ; Σε αμιγώς ποντιακές κοινότητες εδώ στον ελλαδικό χώρο, όπου εγκαταστάθηκε το μεγαλύτερο κομμάτι του ποντιακού πληθυσμού, σε κάποια χωριά της Τραπεζούντας που οι κάτοικοι ως μουσουλμάνοι παρέμειναν εκεί και στις ποντιακές κοινότητες στην πρώην Σοβιετική Ένωση, η Ποντιακή ομιλούνταν. Ωστόσο αν αναλογιστούμε ότι κανένας πλέον δεν μιλούσε αποκλειστικά την Ποντιακή και οι ανάγκες επικοινωνίας με τον υπόλοιπο κόσμο επέβαλαν τη χρήση της κοινής Νέας Ελληνικής, της Τουρκικής ή της Ρωσικής γλώσσας, γίνεται κατανοητό ότι η Ποντιακή διάλεκτος έχανε σταδιακά τη χρηστική της αξία. Δεν αναζητούνταν, τουλάχιστον στο βαθμό που γινόταν παλιότερα, φόρμες επικοινωνίας μέσω αυτής. Κάλυπτε απλά την ενδοκοινοτική επικοινωνία και η συρρίκνωσή της ήταν αναπόφευκτη.
Επιπλέον η αδιάφορη στάση του Ελληνικού κράτους και κυρίως η ημιμάθεια πολλών δασκάλων επιτάχυνε την διαδικασία ώσμωσης σε βάρος της γλώσσας των Ποντίων.
Το έργο του Ζερζελίδη ήταν δύσκολο. Η αποτύπωση του Ποντιακού λόγου, ενός λόγου κατ’ εξοχήν προφορικού, έχει τεράστιες δυσκολίες. Ήταν αναγκασμένος να χαράξει δρόμους. Επέλεξε γραφή αισθητά άλλη από αυτή που ο Άνθιμος Παπαδόπουλος υποδεικνύει, και σας λέω ότι μ’ αυτή του την επιλογή πέτυχε την καλύτερη απόδοση του δικού του ηχοχρώματος.
Ωστόσο για τους νέους σήμερα η ανάγνωση τέτοιων κειμένων είναι δύσκολη, αφού η αναζήτηση στο γλωσσάρι είναι συχνή, διακόπτει τη ροή, και η αισθητική απόλαυση που ένα λογοτεχνικό κείμενο προσφέρει, μειώνεται στο ελάχιστο.
Η απόδοση των κειμένων στην κοινή Νέα Ελληνική ήταν λοιπόν το ζητούμενο. Και ο στόχος διπλός. Να αποτελεί οδηγό, εργαλείο για την ανάγνωση των Ποντιακών κειμένων, αλλά ταυτόχρονα να μη στερείται λογοτεχνικής αξίας. Να φτάσουν στα χέρια αναγνωστών που δεν ξέρουν Ποντιακά.
Έλσα Γαλανίδου – Μπαλφούσια
Την ομιλία της Έλσας Γαλανίδου – Μπαλφούσια, η οποία δεν μπόρεσε τελικώς να παρευρεθεί στην εκδήλωση διάβασε ο Φόρης Πεταλίδης. Στο κείμενο της Έλσας – Γαλανίδου – Μπαλούσια, μεταξύ άλλων αναφέρεται. Στο διήγημα το ψωμί, έτσι όπως το είδε και το έγραψε ο δικός μας δάσκαλος Γεώργιος Ι. Ζερζελίδης, εκεί στον Πόντο και συγκεκριμένα στη Ματσούκα και στο ιδίωμα της Ματσούκας.
(Η πρώτη έκδοση έγινε από την Παμποντιακή Ένωση Αθηνών το 1972. Η δεύτερη από την Επιτροπή Ποντιακών Μελετών, στη σειρά ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΠΑΡΑΦΥΛΛΑ, Αθήνα 2021)
Συγκινητική είναι η αφιέρωση του Ζερζελίδη που αφορά στους πατεράδες μας στον Πόντο, που πάλεψαν με το χάρο, στο βουνό, στον κάμπο, στην ερημιά, στην εξορία και χάθηκαν κι άφησαν ορφανά τα σπίτια τους. Και στις γυναίκες, στις Πόντιες μάνες, που έχασαν άντρες, παιδιά, σπιτικό, πατρίδα και βρέθηκαν στους δρόμους της εξορίας και στη δίνη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και στη βάρβαρη βία των διωκτών τους. Οι Πόντιοι δεν ξεχνάμε!
Ο Γεώργιος Ι. Ζερζελίδης αρχίζει τη διήγησή του με μια όμορφη εικόνα.
-Χαράματα, ο Αυγερινός έλαμπε ακόμη ένα κρύο αεράκι φύσηξε στο πρόσωπο του παλληκαριού καθώς έβγαινε απ' το σπίτι του στο «Στρογγυλέν» το μικρό ορεινό βοσκοτόπι της Τσιμεράς (δηλ. για μας τους Πόντιους) παρχάρι.
Το παλληκάρι αυτό είναι ο Απόστολος, που δεν είναι άλλος παρά ο πατέρας του γνωστού μας φιλολόγου και συγγραφέα, του Νίκου Λαπαρίδη από την Κοζάνη.
Ο ήρωας του διηγήματος (το ψωμί) είναι ο Απόστολος, ένα όμορφο παλληκάρι, απόφοιτος του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας εδώ και τρία χρόνια, οπότε ο Ζερζελίδης κάνει αναφορά στο φημισμένο Φροντιστήριο Τραπεζούντας και συνάμα μας αφήνει να υπολογίσουμε την ηλικία του παλληκαριού, που φοράει και το μπλε κουστούμι που έραψε, όταν τελείωνε το Φροντιστήριο. Του άρεσε, του πήγαινε, αν και είχαν περάσει τρία χρόνια και ... λιγάκι τον στένευε, αλλά... ήθελε να αρέσει, μπορεί να συναντούσε κορίτσια εκεί που πήγαινε…
Δεν είναι τυχαίο αυτό, άλλωστε ένα από τα στοιχεία που κράτησαν τον Ποντιακό Ελληνισμό όρθιο ανάμεσα στη βάρβαρη Τουρκιά ήταν η θρησκεία μας, η πίστη που είχαν στο Θεό οι πρόγονοί μας, η τέλεση των μυστηρίων της θρησκείας μας, κρυφά και φανερά, που μέχρι σήμερα ακούγοντάς τα από τους παππούδες και τους γονείς μας, αλλά και διαβάζοντας τα, αφού τα έγραψαν και δεν χάθηκαν, καταλαβαίνουμε όλοι ότι ο Πόντος έζησε, ζει και θα ζει εφ' όσον τα παιδιά τους και τα παιδιά των παιδιών τους βαδίζουν στο δρόμο που χάραξαν όλοι εκείνοι οι προγονοί μας.
Ο Ζερζελίδης έκανε το χρέος του και εμείς τον μνημονεύουμε και δεν λησμονούμε.
Το διοικητικό συμβούλιο της Ένωσης Ποντίων Ματσούκας, συγγενείς της οικογένειας του Γιώργου Ζερζελίδη και απόγονοι της Σωνίτσας
Μετά το τέλος της εκδήλωσης ακολούθησε συζήτηση με τους παρευρισκομένους, ενώ παραβρέθηκαν στην εκδήλωση, απόγονοι της Σωνίτσας, όπως επίσης και συγγενείς του Γεωργίου Ζερζελίδη.
Ο Γιάννης Πετρίδης, ο Φόρης Πεταλίδης, η Σοφία Πετρίδου και η Χαρούλα Αθανασιάδου, δισέγγονα της Σωνίτσας, που παραβρέθηκαν στην εκδήλωση
Ο Γεώργιος Ζερζελίδης
Ο Γεώργιος Ζερζελίδης γεννήθηκε το 1896 στη Ζάβερα της Ματσούκας του Πόντου, όπου έμαθε τα πρώτα γράμματα και τελείωσε το Σχολαρχείο. Στη συνέχεια φοίτησε στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας, από το οποίο αποφοίτησε το 1914 με άριστα. Έγινε δάσκαλος στη Ζάβερα για έναν χρόνο και το 1918, μετά την υποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από τον Πόντο, έφυγε για τη Ρωσία, όπου υπηρέτησε ως δάσκαλος σε ελληνικές κοινότητες. Το 1923 ήρθε στην Ελλάδα και διορίστηκε δάσκαλος στους Σιταγρούς Δράμας. Ήταν εξαιρετικός εκπαιδευτικός, ίδρυσε ένα υποδειγματικό σχολείο, με κήπο, με βιβλιοθήκη και με μαθητική κοινότητα. Το 1939 μετατέθηκε στην Αθήνα, όπου υπηρέτησε ως το 1955, οπότε συνταξιοδοτήθηκε. Έζησε στην Αθήνα έως το θάνατό του το 1973.
Από το 1935 ασχολήθηκε με τη λαογραφία –ειδικότερα της Ματσούκας- και από το 1945 δημοσίευσε πολλά άρθρα και μελέτες σε διάφορα έντυπα.
Σπουδαία ήταν και η προσφορά του στην ποντιακή λογοτεχνία, με τα διηγήματα –γραμμένα στο ιδίωμα της Ματσούκας- Το Καλαντόνερον (1950), Η Σωνίτσα (1958) και Το Ψωμίν (1972).
Τα τρία αυτά βιβλία που εκδόθηκε ξεχωριστά το καθένα, με πρωτοβουλία της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών και την ευγενική χορηγία της Ένωσης Ποντίων Ματσούκας, εκδίδονται σε ενιαίο τόμο στην ποντιακή διάλεκτο και σε απόδοση στη νεοελληνική γλώσσα, στη νέα σειρά που τιτλοφορείται «Ποντιακά Παράφυλλα» και φιλοδοξεί να κάνει γνωστά στο ευρύ κοινό αξιόλογα αυτοτελή έργα γραμμένα στην ποντιακή διάλεκτο με παράλληλη απόδοσή τους στη νεοελληνική. Με αυτόν τον τρόπο επιδιώκεται η πρόσβαση κάθε αναγνώστη, Πόντιου και μη, στα σημαντικά ποντιακά δημιουργήματα.
