Τις ευθύνες της πολιτικής του Ελλαδικού κράτους στις αρχές του 20ου αιώνα, σε ότι έχει σχέση με τον Ποντιακό και τον Μικρασιατικό Ελληνισμό, επισημαίνεται στο νέο βιβλίο του Δρ. Σύγχρονης Ιστορίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Βλάση Αγτζίδη «Πόντος. Μια ιστορία από τον Μικρασιατικό Βορρά», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος και παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης, το Σάββατο 6 Μαΐου 2023.
Άποψη του κόσμου που παρακολούθησε την παρουσίαση του βιβλίου του Βλάση Αγτζίδη
Την εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου συντόνιζε ο δημοσιογράφος και διευθυντής της εφημερίδας ΕύΞΕΙΝΟΣ ΠΟΝΤΟΣ Φόρης Πεταλίδης, ενώ για το βιβλίο μίλησαν ο Ιάκωβος Μιχαηλίδης, Kαθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ και ο συγγραφέας Βλάσης Αγτζίδης, Δρ Σύγχρονης Ιστορίας του ΑΠΘ.
Ο Φόρης Πεταλίδης
Στην σύντομη εισαγωγή του ο Φόρης Πεταλίδης αναφέρθηκε στη σημασία του βιβλίου για τον ελληνισμό, αναφέντας πως είναι ένα αξιόλογο πόνημα 232 σελίδων, όπου παρουσιάζεται συνοπτικά η ιστορία των Ελλήνων του Πόντου, όπως επίσης και και η εξέλιξη της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης του 1919 – 1922, που θα κορυφωθεί με την ελληνική ήττα και την οριστική πλέον έξοδο των ελληνικών πληθυσμών από τον Πόντο και την υπόλοιπη Μικρά Ασία.
Όπως είπε ο Φόρης Πεταλίδης, ο συγγραφέας του βιβλίου Βλάσης Αγτζίδης, αν και οι σπουδές του είναι τα μαθηματικά και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, απόφοιτος της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, το μικρόβιο της μελέτης της ιστορίας που κληρονόμησε από τον πατέρα του εκπαιδευτικό Ανδρέα Αγτζίδη, τον οδήγησε στη μελέτη της ιστορίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και του Ευξείνου Πόντου. Έχει εκδόσει μέχρι τώρα 15 βιβλία και δημοσίευσε άρθρα σε εφημερίδες πανελλαδικής εμβέλειας και περιοδικά, ενώ συμμετείχε και σε επιστημονικά συνέδρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Τιμήθηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για τη συγγραφή της Ιστορίας της ελληνικής διασποράς στα βορειοανατολικά παράλια του Ευξείνου Πόντου. Ήταν ένας από τους πρωτεργάτες της διεκδίκησης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου από τη δεκαετία του 1980, και συνεχίζει και μέχρι σήμερα την επιστημονική του πορεία για την διεθνή αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Ποντιακού και μικρασιατικού ελληνισμού, των Αρμενίων και των Ασσυρίων – Αραμαίων.
Ο Ιάκωβος Μιχαηλίδης
Στην ομιλία του ο Ιάκωβος Μιχαηλίδης, τόνισε πως το βιβλίο του Βλάση Αγτζίδη είναι μια ευσύνοπτη παρουσίαση της ιστορίας του Πόντου, από τα μέσα του 19ου αιώνα έως και τη Μικρασιατική Καταστροφή. Αφορά την πιο τραυματική περίοδο στην ιστορία του ποντιακού ελληνισμού, η οποία συνέπεσε με την κορύφωση της εθνογενετικής διαδικασίας σε όλη σχεδόν τη νοτιοανατολική Ευρώπη με όρους κατεξοχήν εθνικιστικούς και ομογενοποιητικούς, με κριτήρια την εθνοτική προέλευση, τη γλώσσα και τη θρησκεία. Αυτή ακριβώς η περίοδος συμπίπτει χρονικά με τη μεταοθωμανική περίοδο στον χώρο της Ανατολίας, η οποία εκφράστηκε με την υιοθέτηση, αρχικά από τους Νεότουρκους και στη συνέχεια από τους Κεμαλικούς, μιας γενοκτονικής πολιτικής σε βάρος των μη μουσουλμανικών πληθυσμών.
To Ποντιακό Ζήτημα ο συγγραφέας το εντάσσει μέσα στο ευρύτερο Ανατολικό Ζήτημα, ωστόσο είναι, για μια σειρά από λόγους, λιγότερο γνωστό στο ευρύ κοινό. Ακόμη και στο πλαίσιο της Μικρασιατικής Εκστρατείας, οι εξελίξεις στον Πόντο δεν έχουν διερευνηθεί στον βαθμό που θα έπρεπε. Η ανάδυση μιας γενιάς μαχητικών ιστορικών –ανάμεσα στους οποίους ο Βλάσης Αγτζίδης κατέχει περίοπτη θέση–, εισήγαγε το Ποντιακό Ζήτημα στις μεγάλες ιστοριογραφικές αφηγήσεις για τον ελληνισμό της Ανατολής, τον ελληνικό αλυτρωτισμό και τη Μεγάλη Ιδέα, τη μικρασιατική περιπέτεια και τις γενοκτονίες ανά την υφήλιο. Στις σελίδες της επιμελημένης έκδοσης ο αναγνώστης μπορεί να παρακολουθήσει την εξέλιξη του Ποντιακού Ζητήματος ιδωμένου όχι μόνο από τη σκοπιά του ελληνικού κράτους, αλλά κυρίως μέσα από την οπτική του εξωελλαδικού ελληνισμού. Αυτή η αέναη σύγκρουση αυτοχθόνων και ετεροχθόνων Ελλήνων, η οποία τόσα δεινά επισώρευσε στο νεοελληνικό εθνικό κράτος ενισχύοντας έτσι τη διαχρονική συγκρότηση μιας καχεκτικής ελληνικής ταυτότητας, αποτυπώνεται στη μελέτη του Αγτζίδη άλλοτε πρωταγωνιστικά και άλλοτε διακριτικά στο παρασκήνιο.
Ο Ιάκωβος Μιχαηλίδης, αναφέρθηκε στις εγγενείς αδυναμίες του τότε ελληνικού κράτους, αλλά και την περιρρέουσα περιφερειακή και διεθνή πραγματικότητα που καθόριζε σε πολύ μεγάλο βαθμό το πλαίσιο, αλλά κυρίως τις επιλογές της ελληνικής πολιτικής ηγεσίας. Ταυτόχρονα ακόμη και μέχρι πριν από λίγο καιρό υπήρχε στη δημόσια σφαίρα ιστοριογραφική απουσία, σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και απαξία, όσον αφορά τις εξελίξεις στον μικρασιατικό Πόντο, με έμφαση πάντοτε στο ζήτημα της Γενοκτονίας. Ο συγγραφέας Βλάσης Αγτζίδης επιμένει στο ζήτημα αυτό. Αν επρόκειτο για αδιαφορία ή άγνοια, υπεροψία, άρνηση ή αγνωστικισμό, είναι ένα ζήτημα που αξίζει να συζητηθεί ανάμεσα στην επιστημονική κοινότητα. Πάντως σε κάθε περίπτωση η επιβίωση μιας τέτοιας ιστοριογραφικής παθογένειας δεν θα πρέπει να συνεχιστεί. Ο Βλάσης Αγτζίδης έχει κάθε λόγο να καυχιέται πως με το σύνολο του έργου του συνετέλεσε αποφασιστικά στην υπονόμευσή της. Πρόκειται για μια αξιέπαινη προσφορά, για μια ιστοριογραφική παρακαταθήκη που ο αναγνώστης αξίζει να διαβάσει και να προβληματιστεί.
Ο Βλάσης Αγτζίδης
Ο συγγραφέας του βιβλίου Βλάσης Αγτζίδης, στην ομιλία του αναφέρθηκε στην εξέλιξη του μικρασιατικού ζητήματος και ιδιαίτερα στο Ποντιακό Ζήτημα την περίοδο από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το οποίο το ενέταξε στο πλαίσιο του ευρύτερου Μικρασιατικού Ζητήματος. Έκανε αναφορά στο ποντιακό αντάρτικο σωτηρίας των Ελλήνων στη βόρεια Μικρά Ασία, το οποίο όπως είπε, συγκροτεί μια συγκλονιστική σελίδα αντίστασης ενός λαού απέναντι σε μια σκληρή, απολυταρχική εξουσία, υπενθυμίζοντας ότι η μετάβαση από την πολυεθνική Οθωμανική Αυτοκρατορία στην εποχή του εθνικού τουρκικού κράτους δεν ήταν ούτε αναίμακτη ούτε και ευθύγραμμη.
Ο Βλάσης Αγτζίδης ανέλυσε την πολιτική της γενοκτονίας την οποία εμπνεύστηκε και υλοποίησε ο ακραίος εθνικισμός των Νεοτούρκων και των Κεμαλικών, καθώς και οι διεθνοτικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν στην περιοχή με τα αντίστοιχα κινήματα, όπως αυτό των Αρμενίων. Στάθηκε ιδιαίτερα στις συνθήκες που διαμόρφωσε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Εθνικός Διχασμός, στις προσπάθειες διαμόρφωσης ενός μεταοθωμανικού κόσμου στο δύσκολο περιβάλλον με την εμφάνιση της Σοβιετικής Ρωσίας, τα αποκλίνοντα συμφέροντα των συμμάχων, τις ευθύνες των μοναρχικών – βασιλικών, τη μικρασιατική εκστρατεία και τέλος την καταστροφή του ελληνισμού της Μικρασίας και του Πόντου και την προσφυγοποίησή του.
Όσον αφορά την ιστορική προσφυγική μνήμη, ο Βλάσης Αγτζίδης ανέφερε ότι ο ελληνισμός της Ανατολής και η καταστροφή του δεν αποτέλεσαν μέρος των επιστημονικών προτεραιοτήτων. Ελάχιστοι υπήρξαν οι ιστορικοί που επέλεξαν να μελετήσουν τα γεγονότα. Απόπειρες έγιναν από τους ίδιους τους πρόσφυγες και τις οργανώσεις τους, καθώς και από ευαίσθητους ιδιώτες όπως το ζεύγος Μερλιέ.
Μόνο στις δεκαετίες του ’80 και του ’90, και λόγω των αλλαγών που επέφερε η εμφάνιση της κοινωνίας των πολιτών, άρχισαν οι οργανώσεις των θυμάτων να θέτουν τα ζητήματα αυτά. Με το αίτημα που διατύωσαν για την αναγνώριση της γενοκτονίας που υπέστησαν από τον τουρκικό εθνικισμό των περίδο 1914 – 1923, αλλά και την κριτική που άσκησαν τόσο προς τις ελλαδικές ελίτ για την αρνητική τους στάση όσο και προς τον σταλινισμό για τη μεταχείριση αυτών που είχαν καταφύγει στην ΕΣΣΔ, αμφισβήτησαν το σύνολο των κυρίαρχων ιδεολογημάτων. Πέτυχαν την ανγνώριση της γενοκτονίας από τη Βουλή των Ελλήνων, κλείνοντας σε συμβολικό επίπεδο τις μεγάλες εκκρεμότητες –πολιτικές και ιδεολογικές- που είχαν οι προσφυγικοί πληθυσμοί με το ελληνικό κράτος.
Όμως το πρόβλημα παρέμεινε στο χώρο της ιστοριογραφίας. Η πλειονότητα των ιστορικών είτε απέφυγαν την εμπλοκή, είτε είδαν υπεροπτικά την κίνηση, είτε στάθηκαν εξαρχής αρνητικοί προς τους «νέους» προβληματισμούς. Το κενό κάλυψε μια νεαρή ιστοριογραφική σχολή –με πολλές εσωτερικές διαφωνίες και αποχρώσεις-, που βγήκε από τους κόλπους των προσφυγικών οργανώσεων και πήρε αποστάσεις από τους «παλιούς», διαδίδοντας τη γνώση για τα επίμαχα εκείνα ιστορικά γεγονότα, συνεργαζόμενη με σημαντικούς Τούρκους αντιθνικιστές ιστορικούς.
Το βιβλίο χωρίζεται σε οκτώ κεφάλαια. Οι μεταναστεύσεις, η εποχή του Ταντζιμάτ, το Ανατολικό Ζήτημα, τα πληθυσμιακά μεγέθη, η πρώτη φάση της γενοκτονίας (1914 – 1918), η ελληνική αντίσταση και οι επαναστάσεις στη Ρωσία, οι πολιτικές επιδιώξεις του ελληνισμού και οι πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, η δεύτερη φάση της γενοκτονίας και η νίκη των κεμαλιστών.
