ΤΟΥ ΦΟΡΗ ΠΕΤΑΛΙΔΗ
Στο Σύλλογο Ποντίων Ελευθερίου – Κορδελιού, στα ιδιόκτητα γραφεία του σωματείου (Ιασονίδου 78, Κορδελιό), παρουσιάστηκε το Σάββατο 11 Φεβρουαρίου 2023, στις 18.30, το βιβλίο του εκπαιδευτικού Γιάννη Τερζίδη, «Αέρας μαναχόν κανείται», (δηλαδή, Η αύρα σου και μόνο είναι αρκετή…), που είναι γραμμένο στην ποντιακή διάλεκτο.
Μέρος του ακροατηρίου που παρακολούθησε την εκδήλωση (Φωτογραφία Φόρης Πεταλίδης)
Στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου, στο οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι της αυτοδιοίκησης, ποντιακών σωματείων και μέλη και φίλοι του συλλόγου από τη Θεσσαλονίκης, τους συμμετέχοντες καλωσόρισε η πρόεδρος του Συλλόγου Ποντίων Ελευθερίου – Κορδελιού Θεοδώρα Σεμερτζίδου.
Διακρίνονται από αριστερά, Γιάννης Τερζίδης, Στάθης Ταξίδης, Λένα Γιαννακίδου, Αγγέλα Λαμπριανίδου (Φωτογραφία Φόρης Πεταλίδης)
Κύριος ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο εκπαιδευτικός Στάθης Ταξίδης, ενώ για τους λόγους που τον οδήγησαν στη συγγραφή του βιβλίου μίλησε ο συγγραφέας Γιάννης Τερζίδης, ενώ αποσπάσματα διάβασαν η Αγγέλα Λαμπριανίδου και η Λένα Γιαννακίδου.
Η Θεοδώρα Σεμερτζίδου
Η Θεοδώρα Σεμερτζίδου κατά τη διάρκεια του χαιρετισμού της (Φωτογραφία Φόρης Πεταλίδης)
Στο σύντομο χαιρετισμό της η πρόεδρος του Συλλόγου Ποντίων Ελευθερίου – Κορδελιού Θεοδώρα Σεμερτζίδου, τόνισε την ανάγκη που υπάρχει στον χώρο του ποντιακού πολιτισμού, να εμπλουτίσει τις δραστηριότητές του και κάθε σωματείο, να προσπαθήσει να ενισχύσει την δράση του με την παρουσίαση και ενός βιβλίου στην ποντιακή, γιατί όπως είπε, πρέπει να ξεφύγουμε από την παλιά νοοτροπία η δράση να αρχίζει και να τελειώνεις την παρουσίαση του χορευτικού συγκροτήματος. Πρέπει να προσπαθήσουμε να διασώσουμε την διάλεκτό μας, με όποιο πρόσφορο τρόπο μπορούμε.
Ο Γιάννης Τερζίδης
Ο Γιάννης Τερζίδης (Φωτογραφία Φόρης Πεταλίδης)
Στη σύντομη παρέμβασή του στην εκδήλωση ο συγγραφέας Γιάννης Τερτζίδης, ανέφερε: Θέλω να σας καλωσορίσω και πω, ότι χαίρομαι πολύ που ήρθατε. Έρθα σε σ’ έσέτερα και θα καλωσορίζω σας, ατό πα ίνεται; Αχά ίνεται. Ζατί αούτο τ’ αδακά τ’ εμόν πα σαεύω έν’. Μάθεμαν πα εποίναμε και πόσ’ νοματουνούς φίλτς πα έχω αδακέσ’. Σήμερα θα μιλήσουμε για ένα βιβλίο γραμμένο εξ ολοκλήρου, στην Ποντιακή Διάλεκτο. Και βέβαια για την Ποντιακή διάλεκτο.
Για το βιβλίον εγώ ’κι θά λεω. Θα λέει ο Στάθιον, θα δεβάζ’νε Αγγέλα και η Λένα γουρπάν ατουν, θα εγροικάτεν ντόθενας έν’.
Συνηθίζω να λέω ότι το βιβλίο δεν είναι ένα ακόμα καταναλωτικό προϊόν. Εννοείται βέβαια ότι χρειάζεται προβολή, ωστόσο έχει φωνή, μιλάει για τον εαυτό του. Θα επαναλάβω μόνο κάτι που λέω συχνά. Έγραφτα και ενούνιζα. Γιά θα παίρ’ ατο κ’ εβγαίνω σο χωρίον, θα δεβάζ’ ατο και θα πεγνεύκουνταν ατο οι γεροντάδες, γιά εξούκ’ ας έν’! Να λείπει.
Για τη γλώσσα μας θα πω, ότι έχουμε υποχρέωση να φέρουμε σε επαφή τους νεότερους με την αλήθεια. Όταν βλέπουμε νέους ανθρώπους με πάθος, πρέπει να τους δώσουμε τα σωστά εργαλεία για να μελετήσουν και να μάθουν.
Και επειδή μπορεί να βρεθούμε αντιμέτωποι με το ερώτημα, ποια είναι τα αληθινά Ποντιακά; Θα πω το εξής. Αούτε η Λένα η Γιαννακίδου, την καλατσήν χόσ’ ατώρα ’κ’ έμαθεν ατο. Επ’ εκέσ’ ας σου Σαντά, τρακόσα χρόνια εμπροστά, εσ’κώθαν επήαν ση Γεωργίαν. Τ’ εμετέρ’ πά εκάτσαν σην Πατρίδαν κ’ επεκεί έρθαν εκρεμίγαν αδακέσ’. Άλλο, τ’ έναν τ’ άλλο ’κ’ είδαμε, τρακόσα χρόνια. Και καλατσεύομε, άμον ντο έσαν τα χωρία μουν συγκράτα. Πώς εγροικάτεν; Ατό η καλατσή ατ’ς κρατεί ας σου Σαντά και τ’ εμόν ας σην Ματσούκαν. ’Κ’ έν’ του κιφαλί εμουν! Δεν την δημιουργήσαμε τώρα για ίδιον όφελος. Για μας είναι η μητέρα μας η ίδια. Η καλομάνα μουν π’ έλεεν μεσέλια σο παρακάθ’…
Σήμερα μαζί μας είναι, ο κ. Χριστόφορος Χριστοφορίδης. Κάτι που δεν ήξερα από πριν. Για μένα η παρουσία του είναι θείο δώρο. Το έργο του ανυπολόγιστο. Δεκάδες βιβλία στην Ποντιακή, δεν θα έφταναν να εκδοθούν χωρίς την δική του συμβολή. Η γνωριμία με το θείο το Χριστόφορο, είναι το μεγαλύτερο κέρδος που είχα από όλη αυτή την πορεία.
Θέλω να ευχαριστήσω τον Σύλλογο Ποντίων Ελευθερίου Κορδελιού. Την Αγγέλα και τη Λένα. Αούτος ο Στάθιον πα ντό σύρ’ με τ’ εμέν! Διευθυντής της Ποντιακής Εστίας και άοκνος ερευνητής. Δεν τον ρωτάω αν θα είναι μαζί μου. Ορωτώ ατον, πότε να φτάμ’ ατο να επορείς και είσαι. Τον Αλέξη τον Παρχαρίδη. Εείνον πα έπεΐ ετυρανντσα με τ’ αούτο το βιβλίον. Το σύλλογο Ποντίων Νυρεμβέργης και το Λαμπρόπουλο το Δημήτρη για την στήριξη, συμπόρευση, χορηγία.
Ο Στάθης Ταξίδης
Ο Στάθης Ταξίδης (Φωτογραφία Φόρης Πεταλίδης)
Στην ομιλία του ο Στάθης Ταξίδης, εκπαιδευτικός, μεταξύ άλλων ανέφερε. Ο Γιάννης Τερζίδης είναι μαθηματικός και εκπαιδευτής της ποντιακής διαλέκτου από τους καλύτερους. Έχει καταγωγή από το ποντιοχώρι Κομνηνά (Ούτσενα) Πτολεμαΐδας, ενώ η απώτερη καταγωγή του είναι από την Άγουρσα και το Κοστορτός της Ματσούκας.
Στα φοιτητικά του χρόνια είχε ενεργή συμμετοχή στο σύλλογο Ποντίων Φοιτητών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αποτελώντας δραστήριο μέλος του διοικητικού του συμβουλίου και του χορευτικού του συγκροτήματος. Από μικρός όμως γαλουχήθηκε με τα νάματα της ποντιακής παράδοσης, αφού στα Κομνηνά οι πρόσφυγες κάτοικοί του μετέφεραν και εγκατέστησαν τη δική τους Ματσούκα, τον δικό τους Πόντο. Εκατό, σχεδόν, τώρα χρόνια δεν έπαψαν να μιλούν την ποντιακή διάλεκτο, μικροί και μεγάλοι, στα σπίτια και στα καφενεία, στις πλατείες και στις δουλειές τους, σε κάθε κοινωνική έκφανση της ζωής. Εκατό, σχεδόν, τώρα χρόνια δεν έπαψαν να κάνουν στα καφενεία μουχαπέτα, έχοντας πάντα στη διάθεσή τους εκλεκτούς λυράρηδες, και τραγωδάνους αλλά και εκλεκτούς χορευτές.
Μέρος του ακροατηρίου που παρακολούθησε την εκδήλωση (Φωτογραφία Φόρης Πεταλίδης)
’Σ σα Ούτσανα τα Μωμοέρα και τα παρχάρα δεν αναβιώνουν, αλλά αποτελούν μια αδιάλειπτη, αδιατάρακτη και ζώσα κοινωνικοοικονομική και πολιτισμική πραγματικότητα. Η πλειονότητα των κατοίκων του χωριού έχει καταγωγή από τα χωριά της Ματσούκας (Άγουρσα, Αγουρζενός, Δανίαχα, Καπίκιοϊ, Κοσμά, Κοστορτός, Λιβερά, Μουνταντός, Ποπάρζα, Σκόπα, Σπέλια,) ενώ υπάρχουν και λίγες οικογένειες από τη Γαλίανα, τα Σούρμενα, μία από την Όλασα, από την Σαμψούντα και κάποιες από τη Νίγδη της Μικράς Ασίας.
Μέσα σε αυτό το κοινωνικό και γλωσσικό περιβάλλον – παρόμοιο με του Σάρπογλη και του Ζερζελίδη - μέσα σε μιαν τέτοια κυψέλη βίωσης της παράδοσης γεννήθηκε και ανδρώθηκε ο Γιάννης Τερζίδης, έχοντας ως μητρική του γλώσσα την ποντιακή. Αυτή ήταν το πρώτο άκουσμά του, σε αυτήν τον κανάκεψαν ο πάππος ατ’ κ’ η καλομάνα τ’, με αυτήν συνεννοήθηκε με τους συνομήλικούς του, με αυτήν κατανόησε και ερμήνευσε τον κόσμο. Μέσω αυτής ενστάλαξε στην ψυχή του, ο πάππος ατ’, ο Αντώντς του Ποπαδίτσογλη, τον ίμερο και τη νοσταλγία της αλησμόνητης πατρίδας, εξιστορώντας του σαν παραμύθι τις όμορφες αλλά και τις τραγικές στιγμές που επιφύλαξε η ιστορία στους προγόνους μας. Μέσω αυτής ενστερνίστηκε το αξιακό σύστημα, τον κώδικα τιμής και τις αρχές του ποντιακού ελληνισμού.
Άριστος γνώστης και χειριστής της γλώσσας μας ο Γιάννης Τερζίδης αφηγείται με εξαιρετικό τρόπο ιστορίες πατρίδας ή και γεγονότα του παρελθόντος. Ωστόσο με τον ίδιο θαυμάσιο τρόπο σχολιάζει τη σύγχρονη πραγματικότητα, σχολιάζοντας και ανατέμνοντας τα κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά γεγονότα, αποδεικνύοντας περίτρανα την αδιάρρηκτη αλληλουχία της γλώσσας μας στην μακραίωνη διαδρομή της στο χωροχρόνο, τη στέρεη εσωτερική της συνοχή, αλλά και το ότι ποτέ δεν έπαψε να μιλιέται, αφού ο λαός που τη μιλάει ποτέ δεν έπαψε να υπάρχει και να αγωνίζεται γι’ αυτήν.
Το βιβλίο αποτελεί έναν ύμνο, μια ελεγεία στον παππού του Γιάννη, σον Αντών’ του Ποπαδίτσογλη, ο οποίος γεννήθηκε στην Άγουρσα της Ματσούκας το 1879.
Ο Γιάννης γράφει ρεαλιστικά. Δεν εξιδανικεύει. Δεν ωραιοποιεί. Δεν ηρωοποιεί. Τολμά και στέκει κατάματα απέναντι στην αλήθεια, βγάζοντας τους σκελετούς από την ντουλάπα της ιστορίας μας. Αγγίζει το θέμα της προδοσίας:
«Κατσάκ’ς έτον κι Αντώντς. Εκρύφκουτον και μετ’ εκείνον εντάμαν έπεΐ Αγουρσίτ’ και Λαραχανίτ’ και ας σ’ άλλα τα χωρία τ’ εκέσ’. Ας σην Σπέλιαν πα έτον είνας.
»Κάποτε σ’ εινός τ’ οσπίτ’, κάποιος έσυρεν αποφκακέσ’ ας σην πόρταν έναν χαρτίν, και έγραφτεν ντο εξέρ’ ποίος και ποίος είναι που κρύφκουνταν, και εψαλάφεσεν παράν. Τ’ ονέματα όλια πα έγραψεν, να εγροικούν ντο τογρία εξέρ’ ποίος είναι. Ετοπλαεύταν οι μαύροι και ενούνιζαν. Ολάν, να δίομε πα την παράν, ατός ντ’ εξέρομε αν θα στέκ’; Κι αν ψαλαφά τέκρα; Και άμα χέμ παίρ’ απ’ εμ’ας, κ’ επεκεί πάει αγκαλεί σοι Τούρκ’ς πα, και παίρ’ και το παχτσούσ’; Ενούντσαν επενούντσαν, είπαν θα πάγ’νε θέκ’νε την παράν σο μέρος ντο είπεν, και θα στέν’ν’ ατον καρτέρ’. Σκοτώνομ’ ατον ενούντσαν, και γουρταρεύκουμες. Άλλο τσαρέν ’κ’ έν’! Αέτσ’ πα εποίκαν, αμά κανείς εκεί ’κ’ εσίμωσεν… Έμευαν καμμίαν ντο έτον είνας απ’ αναμεσά τουν;» Αναγνωρίζει με τρόπο εκπληκτικό την ανθρωπιά του άλλου, του διαφορετικού, του εχθρού, αποδίδοντας τα του Καίσαρος τω Καίσαρι:
«Σο Ερζερούμ πα όντες έσαν και αθρώπ’ ερρωσταίν’ναν και άμον κοσσάρα ερρούζ’ναν κ’ επεθάν’ναν , είνας Τούρκος γιατρός, να σκουττουλίζ’νε τα χώματα τ’, ελάρωνεν κ’ εγουρτάρεψεν πόσ’ νοματουνούς! Άλλ’ εντούν’ναν και ετσαλιστούρευαν, κ’ εκείνος ελάρωνεν! Χάιτε ’πε εσύ, όλ’ οι Τουρκάντ έναν είναι; Ο καϊμακάμ’ς πα και ο γιατρόν, οι δύος πα Τούρκ’ ’κ’ έσαν; Έναν έσαν;Εξέρτς ας σίναν να ωράεις; Ας σον αχμάκ’, τηνάν ταξιλαεύ’νε οι τρανοί και οι κατακέφαλοι! Και τοι Τουρκάντας αέτσ’ εποίν΄ναν οτότε. Και έρχουτον ο γειτονά;ς – ι - σ’ έκοφτεν τη γούλα σ’, γιαχότ εσέν εγουρτάρευεν και επέγ’νεν πλαγκαικά έσπαζεν Ρωμαίοις!»
Εκπληκτικά είναι επίσης και τα σχόλια του για τη σημερινή κρίση. Κι όλα αυτά όπως είπαμε σε κατενόν ρωμέικον λαλίαν. Και όλα αυτά – και πολλά άλλα που δεν θα πω, αλλά θα τα διαβάσετε στο βιβλίο – μόνο σε εκατόν τριάντα σελίδες, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται ο προλόγος, το εισαγωγικό κείμενο και το γλωσσάρι, το οποίο επιμελήθηκε ο εκλεκτός Χριστόφορος Χριστοφορίδης, ο γιος του Σάρπογλη.
Κατενόν ρωμέικον λαλία. Λόγος βαρύς και μετρημένος. Βαθυστόχαστος. Μεστός περιεχομένου. Με πυκνότητα νοημάτων. Καταστάλαγμα κι απόσταγμα θυμοσοφίας. Γιατί αέτσ’ έτον τ’ εμετερίων ο λόγον. Σιφτέν ο νους ατουν ετάλευεν και έσκαφτεν βαθέα κ’ επεκεί ένοιαν το στόμαν ατουν.
Τολμώ να το πω πως η ανάγνωση του βιβλίου «Αέρα σ’ μαναχόν κανείται» μου έφερε στο νου τα βιβλία του Σάρπογλη και του Ζερζελίδη. Αλλά και του Κώστα του Διαμαντίδη. Για όλους αυτούς τους λόγους αξίζει και με το παραπάνω ο κόπος για να διαβάσει και να ξαναδιαβάσει κανείς το βιβλίο του Γιάννη Τερζίδη. Είναι γραμμένο σε λόγο αυθεντικά ματσουκάτ’κον, ποντιακό.
Αξίζει να το διαβάσει και να το ξαναδιαβάσει κανείς, γιατί η μελέτη αυθεντικών κειμένων της ποντιακής προσφέρει στους αθεράπευτους νοσταλγούς μοναδική ευκαιρία αναβάπτισης στην «κολυμβήθρα του Σιλωάμ» της παράδοσής μας. Η εντρύφηση σε αυτά αποτελεί κοινωνία από τα νάματα των πηγών της ιστορικής μας μνήμης και μέθεξη. Η περιήγησή τους προσδίδει άφατη χαρά και ικανοποίηση, ζείδωρη πνοή και γιατρικό στον αβάσταχτο πόνο της προσφυγιάς, στον ίμερο της αλησμόνητης Πατρίδας. Απαλό χάδι στα αυτιά και την ψυχή, που στο άκουσμά της «...για μια στιγμή επιστρέφουν ήχοι από την πρώτη ποίηση της ζωής μας σα μουσική τη νύχτα μακρινή…». Ἔν’ τῆ ψῆς ἐμουν τὸ φαϊστικόν.
Ο Χριστόφορος Χριστοφορίδης
Ο Χριστόφορος Χριστοφορίδης κατά τη διάρκεια του σύντομου χαιρετισμού του (Φωτογραφία Φόρης Πεταλίδης)
Στο τέλος της εκδήλωσης σύντομη παρέμβαση έκανε ο Χριστόφορος Χριστοφορίδης (Σάρπογλης), ο οποίος είπε ότι ο συγγραφέας του βιβλίου Γιάννης Τερζίδης, έχοντας ακούσματα από τους πρόσφυγες της πρώτης γενιάς στο χωριό του. Την εμπειρία όλων αυτών των χρόνων, συμπεριέλαβε και έγραψε το βιβλίο στην ποντιακή διάλεκτο και αξίζει να το διαβάσουν οι νεότεροι. Ασχέτως εάν δεν καταλαβαίνουν την ποντιακή, μιας και μιλιέται ολοένα και λιγότερο στις πόλεις και στα χωριά, επιμένει όμως και αντέχει γιατί ορισμένοι επιμένουν να μιλούν και να γράφουν σε αυτήν. Τόνισε δε πως είναι ευτύχημα που υπάρχουν σύλλογοι που ασχολούνται με την ποντιακή διάλεκτο και συνεχίζουν να έχουν τμήματα ποντιακής διαλέκτου για να μαθαίνουν οι νέες και οι νέοι τη γλώσσα του παππού και της καλομάνας.
Ο συγγραφέας του βιβλίου «Αέρα σ’ μαναχόν κανείται…» Γιάννης Τερζίδης, το οποίο εξέδωσαν οι Αφοί Κυριακίδη Εκδόσεις Α.Ε., μας ταξιδεύει με ακούσματα από την πρώτη γενιά των Ελλήνων του Πόντου, που ήρθαν πρόσφυγες στην Ελλάδα, και ιδιαίτερα από την γιαγιά του, κι έτσι αφηγείται με εξαιρετικό τρόπο ιστορίες στο χρόνο μέσα από την «Πατρίδα» μέχρι το σήμερα, με καράβι την γλώσσα της καρδιάς μας, την Ποντιακή Διάλεκτο.
Ταυτόχρονα, όμως με τον ίδιο θαυμάσιο τρόπο σχολιάζει τη σύγχρονη πραγματικότητα, ανατέμνοντας τα κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά γεγονότα, αποδεικνύοντας περίτρανα την αδιάρρηκτη αλληλουχία της γλώσσας μας στην μακραίωνη διαδρομή της στο χωροχρόνο.
