Για να μιλήσουμε για την «Χαλαμονή» του Αντώνη Παυλίδη, αλλά και για την τραγωδία και, μαζί, το μεγαλείο του Ποντιακού Ελληνισμού, ταιριάζει ίσως να ξεκινήσουμε με την εναρκτήρια φράση του Πατέρα της Ιστορίας, του Ηροδότου, στις «Ιστορίες» του:
«Ἡροδότου Ἁλικαρνησσέος ἱστορίης ἀπόδεξις ἥδε,
ὡς μήτε τὰ γενόμενα ἐξ ἀνθρώπων τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα γένηται,
μήτε ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστά, τὰ μὲν Ἕλλησι, τὰ δὲ βαρβάροισι ἀποδεχθέντα,
ἀκλεᾶ γένηται…»
δηλαδή:
Ηροδότου του Αλικαρνασσέως η έκθεση των ερευνών,
ώστε ούτε όσα κατόρθωσε το ανθρώπινο γένος να ξεθωριάσουν με τον καιρό,
ούτε έργα μεγάλα και αξιοθαύμαστα, άλλα Ελλήνων και άλλα βαρβάρων επιτεύγματα,
να μείνουν στην αφάνεια…
Κάνοντας, βέβαια, τις αναγκαίες αντικαταστάσεις και προσαρμογές εκεί όπου πρέπει να υπάρχει αντί για το κλέος το φρικτό όνειδος της εις βάρος των Ποντίων γενοκτονίας από τους βαρβάρους…
Μερική άποψη της αίθουσας τελετών του ΠΑΜΑΚ, όπου έγινε η παρουσίαση του βιβλίου
Η εκδήλωση είναι ενταγμένη στο πλαίσιο,
α). του Συμφώνου Συνεργασίας μεταξύ του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και του Πανελληνίου Συνδέσμου Ποντίων Εκπαιδευτικών και
β). της επετείου των 60 χρόνων από την έναρξη λειτουργίας του Πανεπιστημίου μας.
Το πρώτο είναι εκπλήρωση εθνικού χρέους και δείκτης κατεύθυνσης και εθνικού προσανατολισμού. Επειδή η συνεργασία μας με τους Ποντίους εκπαιδευτικούς αφορά στη διάσωση και αξιοποίηση ενός βαρύτιμου θησαυρού:
Της ποντιακής μας διαλέκτου που είναι ζωντανή απόδειξη της διαχρονικότητας του όλου Ελληνισμού και της λαλιάς του, η οποία υπήρξε και το «λάλον ύδωρ» του Ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας ανταποκρίθηκε θερμά σε αυτήν την πρόκληση και είμαι ευτυχής που η κοινή διαπίστωση επιβεβαιώνει την επιτυχία της προσπάθειας.
Το δεύτερο, η 60ή μας επέτειος, σε συνδυασμό με την απαράγραπτη και αναπόσπαστη σύνδεση του Πανεπιστημίου μας με το ιερό όνομα της Μακεδονίας μας, είναι ένα μήνυμα αισιοδοξίας για το λαό μας:
Το δικαίωμά του στη γνώση, την πρόοδο και την ευημερία, μπορεί να βρίσκει την ικανοποίησή του σε βαθμό διαρκώς μεγαλύτερο, μέσα από λειτουργίες, στόχους και μεθόδους εκπλήρωσης, όπως αυτές που υιοθετούμε επίμονα και συστηματικά στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
Ο Ηρόδοτος μας λέει πως έγραψε τις ιστορίες του για να μη ξεχαστούν αυτά που έγιναν από τους ανθρώπους και για να μη μείνουν άδοξα όσα έργα μεγάλα και αξιοθαύμαστα συντελέστηκαν από τους Έλληνες και από τους βαρβάρους.
Στιγμιότυπο από τους παρευρισκομένους στην παρουσίαση του βιβλίου του Αντώνη Παυλίδη, Χαλαμονή
Πάνω σ’ αυτό είναι αναπόφευκτη η παρατήρηση -σε σχέση με τη σημερινή παρουσίαση και τη συνάφειά της με το μέγα όνειδος της νεότερης Τουρκίας, δηλαδή την πρώτη εφαρμογή του γενοκτονικού Ολοκαυτώματος στον 20ο αιώνα εις βάρος των Αρμενίων και εν συνεχεία του Ποντιακού και Μικρασιατικού Ελληνισμού -είναι εύλογη η παρατήρηση ότι, όσο κι αν προσπαθούν οι Τούρκοι να ξεχαστούν τα εγκλήματά τους, δεν πρόκειται να τα καταφέρουν.
Επίσης, είναι αναγκαίο να επαναλάβουμε ότι στην περίπτωση αυτή υπάρχει μια αιώνια ντροπή και καταδίκη για τους βαρβάρους και ένα αιώνιο κλέος για τους Έλληνες του Πόντου.
Ένα μεγαλείο: Υπάρχουν το μεγαλείο και η δόξα για το κατόρθωμά τους να γίνουν μια ορμητική δύναμη ανάπτυξης και πολιτισμού στα φιλόξενα χώματα της μητέρας πατρίδας.
Το κατόρθωμά τους να ανοίξουν νέους ορίζοντες και, συγχρόνως να συντηρήσουν, διασώσουν και αναπτύξουν του θησαυρούς της πνευματικής και πολιτισμικής τους παράδοσης εδώ στον καινούριο τόπο τους.
Λέγοντας όλα τα παραπάνω, θέλω να επισημάνω ότι είναι αυτονόητο πως δεν τρέφουμε αισθήματα εχθρικά προς το γειτονικό λαό, με τον οποίο άλλωστε μας συνδέουν αιώνες κοινής συμβίωσης, καθώς και πολιτιστικής ώσμωσης.
Είναι όμως επίσης αυτονόητο ότι η αναγνώριση της ιστορικής αλήθειας, την οποία σήμερα δεν αμφισβητεί κανείς στη διεθνή κοινότητα, είναι ο ασφαλέστερος τρόπος για την εμπέδωση της ουσιαστικής φιλίας μεταξύ γειτονικών λαών και αυτό ισχύει προς όλες τις κατευθύνσεις.
Γιατί αμφισβήτηση υπήρξε και από κάποιους που μίλησαν για… συνωστισμούς, διαστρεβλώνοντας απαράδεκτα την ιστορία και προσβάλλοντας αδικαιολόγητα τη μνήμη των χιλιάδων θυμάτων.
Όμως η πραγματικότητα είναι αμείλικτη. Έρχεται να τιμωρήσει την ελαφρότητα των θέσεών τους υπό τη μορφή δηλώσεων του τύπου «θα γινόσασταν ψάρια στη σαλαμούρα αν δεν πέφτατε στη θάλασσα», όπως ο αξιότιμος Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας ανέφερε προχθές, περιγράφοντας την Μικρασιατική Καταστροφή από τη δική του οπτική, την χαλαμονή των Ποντίων.
Η χαλαμονή, λοιπόν, που βίωσε η προηγούμενη και η προ-προηγούμενη γενιά εξιστορείται και μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του Αντώνη Παυλίδη. Θα ήταν ευχάριστο για μένα να επεκταθώ αναλυτικά σε αυτήν την παρέμβασή μου και στην παρουσίαση του βιβλίου, το οποίο θεωρώ ότι είναι ένα κατόρθωμα αναπαραστατικής προβολής της δραματικής εποποιίας του Ποντιακού Ελληνισμού μέσα από την πορεία μιας οικογένειας.
Όμως δεν θα το κάνω, επειδή οι πραγματικά εκλεκτοί συμπαρουσιαστές μου, είμαι βέβαιος ότι είναι πολύ πιο κατατοπιστικοί από εμένα.
Απλώς θα υπενθυμίσω τη σύντομη περιγραφή του μυθιστορήματος ότι «είναι μια απόπειρα κατανόησης και ερμηνείας της πορείας του ποντιακού ελληνισμού, που, κυριολεκτικά γαντζωμένος σε απρόσιτες πλαγιές και κορφές, κλεισμένος για αιώνες ανάμεσα στα αδιαπέραστα ποντιακά βουνά και τα βάραθρα του Εύξεινου Πόντου, κατόρθωσε όχι μόνο να επιβιώσει, πολλές φορές οριακά μέσα σ' ένα εχθρικό περιβάλλον, αλλά ακόμη, όταν οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές, να δημιουργήσει μικρά και μεγάλα θαύματα».
Δράττομαι ωστόσο της ευκαιρίας να επισημάνω τους στενούς δεσμούς συνεργασίας και φιλίας που αναπτύχθηκαν ανάμεσα σε μένα και τον Αντώνη Παυλίδη, από τη στιγμή που γνωριστήκαμε και συναποφασίσαμε να προχωρήσουμε σε όλα εκείνα τα βήματα που θα ενίσχυαν τη διδασκαλία της Ποντιακής διαλέκτου, τη διάσωση και διατήρησή της και όλες εκείνες τις δράσεις που τελικά θα αναδείκνυαν τον πολιτισμό και τις παραδόσεις του Πόντου.
Η συνεργασία αυτή οδήγησε στην ανακήρυξή μου ως επίτιμου μέλους του Πανελλήνιου Συνδέσμου Ποντίων Εκπαιδευτικών, μια τιμή η οποία θεωρώ πως είναι από τις σημαντικότερες που έχω λάβει, καθώς αισθάνομαι περισσότερο ως προσωπικό καθήκον απέναντι στο μεγαλείο της Ποντιακής ψυχής, απέναντι στο μεγαλείο της Ελληνικής ψυχής, τις υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτή την ανακήρυξη.
Τελειώνοντας, θέλω να συγχαρώ θερμά τον Αντώνη Παυλίδη για την αφοσίωσή του, τον ενθουσιασμό και την πίστη του στο έργο που επιτελεί, για το καλώς εννοούμενο «ποντιακό του πείσμα» και το δυναμισμό του, αλλά βεβαίως και για την αξιόλογη αυτή συγγραφική του προσπάθεια.
Θέλω να του ευχηθώ την επάξια επιτυχία του βιβλίου του. Ευχαριστώ».
*Ο καθηγητής Μιχάλης Ζαπράνης, είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας (ΠΑ.ΜΑΚ.) και το κείμενο που δημοσιεύεται είναι η ομιλία του στην παρουσίαση του βιβλίου «Χαλαμονή», του Αντώνη Παυλίδη, Προέδρου του Πανελλήνιου Συνδέσμου Ποντίων Εκπαιδευτικών, στην παρουσίαση που έγινε στο Αμφιθέατρο Τελετών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας την Τετάρτη 14 Μαρτίου 2018
